Wystawa: „Wino w starożytnym Sudanie”
Wystawa dostępna od: 20 października 2017
Kurator: dr Dobiesława Bagińska
Wystawa przedstawia historię uprawy winnej latorośli w Sudanie (starożytnej Nubii), funkcjonowanie tłoczni wina, produkcję lokalnych amfor na wino oraz wymianę handlową i transport amfor z winem, z terenów położonych nad Morzem Śródziemnym, do Nubii w okresie meroickim, post-meroickim i chrześcijańskim czyli od II w. p.n.e. do XIV wieku n.e.
Winorośl właściwa – vitis vinifera, to długowieczne pnącze o drewniejących pędach, uprawiane obecnie na wszystkich kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego i tropikalnego. Znanych jest około 8 tysięcy odmian, różniących się wielkością, kształtem owoców i gron, zawartością cukrów, kwasów organicznych i garbników decydujących o ich smaku oraz przydatności do wyrobu wina. Winorośl jest uprawiana od przeszło sześciu tysięcy lat, jej naturalne pochodzenie wywodzi się z rejonu rozciągającego się od południowo-wschodniej Europy do Azji. Obecnie w Nubii sudańskiej nadal uprawia się winną latorośl jako pnącze ozdobne oraz dla pozyskania słodkich owoców, jednak na mniejszą skalę niż w starożytności.
W Sudanie odnotowano kilkanaście struktur związanych z tłoczeniem wina, w obrębie Dolnej Nubii, w Ikhmindi, Sayala, Abd ad – Daim, Wadi el – Arab, Tomas, Tunqala, Arminna, Faras, Meinarti oraz na terenie miasta Meroe. Tłocznie wina pomimo ich rozległego występowania, mają identyczny schemat budowy, składały się one z trzech basenów, rozmieszczonych w sekwencji kaskadowej: górnego basenu (tłoczni), środkowego basenu (osadowego) i dolnego basenu (fermentacyjnego). Odkryte w Nubii tłocznie wina są próbą zaadaptowania innowacji płynących z Egiptu, związanych z „kulturą wina” napływającą z basenu Morza Śródziemnego wraz z podbojem Egiptu przez Greków, a następnie Rzymian. Uważa się, że greccy, a następnie rzymscy handlarze, którzy penetrowali wraz z wojskiem Nubię, przekazali tajniki sposobu uprawy winorośli i jej przetwarzania w drogocenny trunek – wino. Do Nubii przybyła też z północnego Egiptu ludności pochodzenia rzymskiego, która przyniosła ze sobą sadzonki roślin (w tym winorośli) oraz zachowała tradycyjny sposób wytwarzania wina na swoje codzienne potrzeby. W najbliższym sąsiedztwie tłoczni wina w Sayala odkryto tawerny – gospody. Archeolodzy znaleźli tam liczne fragmenty amfor przeznaczonych na wino, zatyczek do amfor wykonanych z gliny mułowej oraz kielichy i czarki do picia wina. Wewnątrz pomieszczeń znajdowały się ławy do siedzenia i leżenia, w pobliżu ław były małe stoły i nisze na wino. W Sudanie wino po zakończonym procesie fermentacji było rozlewane w skórzane bukłaki i w amfory, które są wygodne do transportu lądowego oraz przechowywania. W tym czasie wino importowane do Nubii docierało tradycyjnie z Egiptu lub poprzez Egipt, znamy amfory które docierały z Cyrenajki, z północnej Afryki (prowincja Afryka i Mauretania Caesariensis), z Hiszpanii (Betyka), z Galii, Italii, z wyspy Rodos, z rejonu Morza Egejskiego i wyspy Kos, z Cypru i południowo-zachodniej części Azji Mniejszej. W okresie post-meroickim wino docierało z terenów południowej i zachodniej części Azji Mniejszej, z Cypru, z południowej Palestyny (rejon Gazy). Powiązania handlowe władców Nobadii z Egiptem, są szczególnie widoczne w obecności w Nubii niespotykanej wprost liczby amfor importowanych z winem asuańskim. W IV i V w. n.e. władcy pochowani w Qustul i Ballana otrzymywali z Egiptu amfory z cenną zawartością – winem: środkowoegipskim, palestyńskim, winem z zachodniej części Azji Mniejszej i Cypru. Ludność, w której grobach tumulusowych odkryto liczne importowane amfory, prowadziła rodzaj wymiany handlowej lub otrzymywała amfory z cenną zawartością jako prezenty z Egiptu. W ten sposób władcy Egiptu chcieli zapewnić sobie przychylność „ludu z południa”, aby nie atakował południowej granicy Egiptu, lecz ochraniał ją przed atakami pustynnych Blemiów.
Z okresu chrześcijańskiego znamy opisy średniowiecznych pisarzy arabskich, które potwierdzają uprawę winorośli w rejonie Starej Dongoli oraz IV Katarakty. Obficie występujące tu baseny zalewowe: basen kermański i basen Letti dawały możliwość rozległych upraw winorośli. W Starej Dongoli w VII w. podjęto produkcję lokalnych amfor na wino liturgiczne, na które było zapotrzebowanie w kościołach i klasztorach Nubii. Większość importowanych amfor związanych z okresem chrześcijański i okresem Królestwa Makurii docierała do Nubii w ramach układu handlowego o nazwie baqt, zawartego w Dongoli między Muzułmanami, a Makurią w 652 r. Do Nubii docierało wino z Palestyny (z rejonu Gazy), z Górnego i Środkowego Egiptu oraz z rejonu Mareotis. Badania archeologiczne wykazały, że w Starej Dongoli importowane amfory z winem asuańskim zostały opróżnione w Pałacu Królewskim oraz w Domu Eklezjastów w VI i VII w. n.e.
Kres importu amfor z winem oraz produkcji lokalnych amfor przypada na XIV w. n.e.
