ach Doskonały byt duchowy, w jaki zmienia się człowiek po śmierci, gdy jego przeobrażone ba zostaje ożywione dzięki energii ka. Ach można przetłumaczyć j ako „świetlany”, „świecący”, „jasny”; słowo to może również oznaczać pojęcia „aktywny” i „pożyteczny”.

alabaster egipski Właściwie: trawertyn. W odróżnieniu od alabastru europejskiego, będącego rodzajem gipsu, składa się z minerału kalcytu. Biały, często z uwarstwieniami koloru żółtego lub czerwonawego. Popularny materiał, z którego wykonywano w Egipcie posągi i wazy.

anch  Hieroglif przedstawiający dwa odcinki sznura związane w węzeł, prawdopodobnie rzemień sandała. Ideogram pojęć „życie”, „być żywym”, „żyjący” itp. Uniwersalny symbol życia – stąd bóstwa przedstawiano z anchami w rękach, często ofiarowujące je królowi jako obietnicę życia wiecznego. W czasach późniejszych interpretowany jako crux ansata – „krzyż z uchwytem”, przejęty z ikonografii faraońskiej przez chrześcijańskich Koptów, a następnie przez tradycję ezoteryczną.

antropoidalny (np. sarkofag) – w formie postaci ludzkiej.

ba Słowo przetłumaczone przez Greków jako psyche, „dusza”, w rzeczywistości pojęcie oznaczające formę w jakiej ktoś lub coś się wyraża (istniały ba bogów, ludzi, ale również obiektów nieożywionych np. miast czy bram). Ba wyrażało indywidualność, osobowość czowieka. Przedstawiano je w postaci lampki (gwiazdy, „lampy” nieba, uważano za ba zmarłych), a także jako ptaka z ludzką głową.

bastet (właściwie eg. bas lub baset) Naczynie kamienne lub ceramiczne w formie wysokiej wazy lekko rozszerzającej się ku górze, często z okrągłą pokrywą, służące do przechowywania olejków lub maści.

benben „Prapagórek” lub „pierwotne wzgórze”, pierwsza ziemia, która wyłoniła się z wodnego chaosu na początku świata. Na benbenukazał się bóg-stwórca Atum, tam po raz pierwszy wzeszło słońce. Symbolizował to kamień benben (o kształcie ostrosłupa lub stożka), być może meteoryt, znajdujący się w świątyni w Heliopolis. Szczyty piramid i zwieńczenia obelisków, nawiązujących do idei pierwotnego wzgórza, nazywano benbenet.

benu (feniks) Czapla o złocistych piórach, ba boga słonecznego, przedstawiana często na ilustracjach ukazujących barkę słońca. U autorów antycznych benu występuje jako feniks, legendarny ptak, spalający się i odradzający co pięćset lat w świątyni w Heliopolis.

damnatio memoriae (łac. „potępienie pamięci”) Procedura usunięcia z dokumentów i pomników imienia i zniszczenia wizerunków osoby skazanej na zapomnienie (co w myśl egipskich wierzeń tożsame było z nieistnieniem). Bywała stosowana wobec władców, których uważano za uzurpatorów (np. królów hyksoskich, Hatszepsut, Echnatona). Ich imiona usuwano z list królewskich, zaś przedstawienia niszczono lub przerabiano. Sam termin pochodzi z tradycji rzymskiej, gdzie senat mógł zarządzić damnatio memoriae zmarłego cesarza.

diada Grupa statuaryczna przedstawiająca dwie osoby, np. króla i boga lub parę małżeńską.

Dusze z Hierakonpolis, Dusze z Buto (eg. Bau Nechen, Bau Pe) Mityczne półboskie istoty, władające Egiptem przed czasami Menesa. Prawdopodobnie zbiorowa personifikacja predynastycznych władców Górnego i Dolnego Egiptu, stąd związek z symbolicznymi „stolicami” obu krajów: Hierakonpolis (eg. Nechen) i Buto (eg. Pe). Przedstawiane zazwyczaj jako klęczący w charakterystycznej pozie ludzie z głowami szakali (Dusze z Hierakonpolis) i sokołów (Dusze z Buto).

dżed  Filar lub słup z czterema symetrycznymi „poprzeczkami” w górnej części, ideogram pojęcia „stabilność”, „trwałość”. Symbol Ozyrysa, częsty motyw dekoracyjny (występujący zwłaszcza wraz z symbolem tit, związanym z Izydą), popularny jako amulet.

egida Z gr. aegis, „tarcza”. Szeroki naszyjnik w formie tarczy zwieńczonej głową bóstwa.

enneada (z gr. ennea, „dziewięć”; eg. pesedżet) Dziewiątka bogów. Dziewięć jest liczbą symboliczną, będąc potrojeniem trójki, wyrażającej mnogość. Dziewiątka symbolizuje zatem pełnię, kompletność, wszystkie elementy jakiegoś zbioru (np. Dziewięć Łuków – wszystkie ludy graniczące z Egiptem). W przypadku bóstw enneada oznacza wszystkich bogów czczonych w danym ośrodku. Najbardziej znana jest Wielka Enneada z Heliopolis (Atum i jego potomkowie). Niekiedy, wbrew nazwie, „dziewiątkę” tworzyło więcej bóstw (np. w Tebach – 15).

eschatologia Religijne koncepcje dotyczące m.in. przeznaczenia człowieka i jego pośmiertnych losów (w tym idea sądu nad zmarłym i życia pozagrobowego).

ex voto (wotum) Przemiot składany w świątyni jako dar dla bóstwa w związku z uczynionym ślubem, z prośbą lub podziękowaniem.

faraon Z gr. farao. Słowo pochodzące od egip. per-aa, „Wielki Dom” tj. pałac królewski. Terminem tym od czasów Nowego Państwa określano również samego władcę.

gebel (arab., czyt. gebel lub dżebel) Dosłownie: „góra”. Ogólne określenie wysokiej pustyni. Częste słowo w toponimach oznaczających pasma lub szczyty górskie (np. Gebel Ahmar, „Czerwona Góra”).

graffito (l.mn. graffiti) Inskrypcja lub przedstawienie, wyryte lub namalowane (tzw. dipinto) na ścianie budowli lub skale przez odwiedzających dane miejsce.

heb-sed, czyli święto sed. Jubileusz królewski, święto odrodzenia i odnowienia władzy królewskiej, będące rytualnym powtórzeniem narodzin i intronizacji faraona. Zazwyczaj obchodzone było po trzydziestu latach panowania i następnie powtarzane co kilka lat. Ceremonie święta sed, które miały przywrócić władcy osłabioną witalność, odbywały się w specjalnie wzniesionym kompleksie budowli, w obecności zgromadzonych posągów bóstw z całego kraju i dostojników państwa. Obejmowały m.in. składanie ofiar bogom, procesje z lektyką, intronizację króla, zasiadającego w kaplicy z atrybutami władzy nad Górnym i Dolnym Egiptem, hołd dostojników i ofiarowanie symboli boskiego statusu, oraz bieg króla z różnymi przedmiotami między symbolicznymi punktami granicznymi ziemi i nieba, co zapewniało mu władzę nad obiema tymi sferami.

ka Uniwersalna siła życiowa, która powstała na początku świata i została przekazana przez Atuma swoim potomkom, przechodząca odtąd z pokolenia na pokolenie bogów i ludzi. Ka miało wymiar indywidualny („ja i moje ka„), a nawet było personifikowane w przypadku kawładców. Wyobrażano je jako człowieka z boską brodą i hieroglifem ka (przedstawiającym dwie wzniesione ręce) na głowie, stąd nieco niewłaściwe określenie ka jako „duchowego sobowtóra” człowieka. Niekiedy uważano, że król tak jak bóg Ra miał czternaście ka . Jako energia umożliwiająca życie ka musiało być „zasilane” poprzez dostarczanie pokarmu. Spożywano go w postaci fizycznej za życia, a zmarłym składano jako ofiary w kaplicach grobowych, co umożliwiało ich ka przyswojenie niematerialnej esencji pożywienia. Po śmierci następowało chwilowe rozłączenie człowieka z jego ka , osobowość zmarłego („dusza”) – ba , musiała połączyć się z ka by przekształcić się w wieczny byt duchowy ach. Ka mogło ożywiać posągi, w które wcielali się bogowie i zmarli.

kanopskie urny (wazy) Cztery naczynia kamienne lub ceramiczne w których umieszczano zmumifikowane wnętrzności. Ich pokrywy miały często formę głow czterech Synów Horusa, bóstw opiekujących się poszczególnymi organami. Zazwyczaj przypisywano im następujące związki: Imset (z głową człowieka) – wątroba; Hapi (z głową pawiana) – płuca; Kebehsenuf (z głową sokoła – jelita); Duamutef (z głową szakala) – żołądek.

kartonaż Płótno lub papirus, usztywnione gipsem, często polichromowane lub złocone. Z materiału tego wykonywano rodzaj trumien antropoidalnych, również zwanych kartonażami.

kartusz  Owalna ramka w którą wpisywano dwa z imion królewskich: nomen (imię własne) i prenomen (imię tronowe). Wydłużona wersja hieroglifu szen , oznaczającego pojęcia „otaczać”, „okrążać”, symbolu drogi słońca i nieskończoności.

katarakta Wychodnia wylewnych skał, tworząca na rzece przegrodę uniemożliwiającą żeglugę. Na Nilu w Egipcie i Sudanie znajduje się siedem katarakt (ponumerowanych 1.- 6. od północy na południe + katarakta Dal między 2. i 3. kataraktą).

kom – patrz tell

korony Atrybuty władzy faraona nad Górnym Egiptem (Biała Korona , eg. hedżet) i Dolnym Egiptem (Czerwona Korona , eg. deszeret). Biała i Czerwona były łączone w Podwójną Koronę  (gr. pschent, z eg. pa-sechemti, „Dwie Potęgi”). Oprócz koron „państwowych” władca nosił przy różnych okazjach liczne inne nakrycia głowy o skomplikowanej symbolice np. korony atef , szuti , hemhem , których elementami były m.in. pióra, rogi, ureusze i dyski słoneczne, Błękitną Koronę (hełm) cheperesz , chusty nemes i chat, etc.

kubus Posąg przedstawiający siedzącego lub przykucniętego dostojnika, o zgeometryzowanym kształcie.

łokieć (eg. meh) Podstawowa miara długości stosowana przez starożytnych Egipcjan w architekturze, sztuce i geodezji. Łokieć królewski (ok. 52,5 cm) dzielił się na 7 dłoni; dłoń dzieliła się z kolei na 4 palce. W sztuce stosowano niekiedy tzw. mały łokieć, długości 6 dłoni.

libacja Łac. libatio. Ofiara dla bóstwa lub zmarłego dokonywana przez wylanie płynu (wody, piwa lub wina) na specjalny ołtarz lub stół libacyjny, bądź bezpośrednio na ziemię.

lotos Lilia wodna. W Egipcie występowały dwa gatunki: biały l. (Nymphaea lotus) i błękitny l. (Nymphaea cerulea). W mitologii lotos był pierwszą formą życia wyłaniającą się z praoceanu (jako bóg Nefertum); stąd jego rola jako symbolu nowego życia i odrodzenia.

mastaba Arab. „ława”. Monumentalny grobowiec z kamienia lub cegły, zazwyczaj w formie masywu o prostokątnym planie i pochyłych ścianach, wzniesionego nad szybem i komorą grobową, z dobudowaną lub wewnętrzną kaplicą ofiarną. W zasadzie mastaby były grobowcami dostojników, chociaż sam termin pochodzi od arabskiej nazwy grobowca króla Szepseskafa (ostatniego władcy 4. dynastii) w Sakkarze: Mastabat el-Faraun, tj. „Ława Faraona”. Niekiedy mastabami nazywa się również ceglane grobowce Okresu Archaicznego, w tym tzw. typu Nagada (z dekoracją niszową zewnętrznych ścian), zarówno prywatne jak i królewskie.

monolit Z gr. mono-lithos, „pojedynczy kamień”. Artefakt (np. obelisk, naos) wykonany z j ednego bloku skalnego.

mumia Arab. mumija „ciało zakonserwowane w bituminie”, z perskiego mum, „wosk, bitumin, smoła ziemna”. Specjalnie przygotowana nowa forma ciała jako materialna siedziba dla elementów duchowych człowieka po śmierci. Zwłoki, wysuszone w natronie i zabezpieczone przed rozkładem poprzez usunięcie mózgu i części wnętrzności (balsamowanych i umieszczanych w urnach kanopskich), były pokrywane żywicami i olejami, a następnie bandażowane. Mumie umieszczano w drewnianych lub kartonażowych trumnach, wkładanych niekiedy do kamiennych sarkofagów.

naoforos Posąg przedstawiający dostojnika trzymającego naos z posążkiem bóstwa.

naos Kamienna (często monolitowa) lub drewniana kaplica na posąg bóstwa.

nemes (eg. nemeset, gr. klaft) Pasiasta chusta o charakterystycznym kroju, atrybut faraona.

nom Gr. nomos, odpowiadające eg. sepat . Określenie jednostki administracyjnej („województwa” czy „powiatu”) na jakie podzielony był Egipt. Istniały 22 nomy górnoegipskie i od 16 do 20 (w różnych okresach) nomów dolnoegipskich. W czasach ptolemejskich były 42 nomy, co jest liczbą o znaczeniu symbolicznym (por. np. 42 boskich sędziów w Sali Prawdy na sądzie Ozyrysa). Zarządcę nomu („wojewodę”) Grecy nazywali nomarchą.

obelisk Z gr. obeliskos, „mały rożen”. Kamienny monolit w formie graniastosłupa zwężającego się ku górze, zwieńczonego szczytem w formie ostrosłupa. Symbol solarny, wyrażający ideę komunikacji między niebem a ziemią, bogami i ludźmi, wyznaczający miejsce przejścia między tymi dwiema sferami. Obeliski ustawiano parami przed wejściami do świątyń i grobowców.

oko udżat  Oko Horusa, uszkodzone przez Setha w czasie walki obu bogów, cudownie uleczone przez Thota (eg. udża oznacza „być zdrowym, być w dobrym stanie”). Symbol odnowienia, odrodzenia (również w wymiarze eschatologicznym) – stąd udżat jest niezwykle popularnym amuletem i elementem dekoracji przemiotów wyposażenia grobowego.

ostrakon (l.mn. ostraka) Z gr.: skorupa naczynia ceramicznego lub odłamek wapienia, służące jako materiał piśmienniczy. Na ostrakach zapisywano podręczne notatki gospodarcze, listy, uczniowskie wypracowania. Na tzw. ostrakach figuralnych znajdują się rysunki, często szkice artystów lub architektów.

papirus Powszechnie spotykana w starożytności nad Nilem trzcina (cibora papirusowa, Cyperus papyrus), heraldyczna roślina Dolnego Egiptu. Z jej łodyg wyrabiano materiał piśmienniczy, również zwany papirusem. Papirusem nazywa się także pojedynczy zwój, na którym zapisano jakiś tekst; zwoje takie określa się zazwyczaj według nazwisk ich pierwszych nowożytnych właścicieli (np. papirus Rhinda), lub według miejsca przechowywania (np. pBerlin 10499).

personifikacja Wyobrażenie w ludzkiej postaci jakiejś idei lub zjawiska. Klasycznymi przykładami personifikacji w sztuce egipskiej są Maat, wyobrażająca porządek, harmonię świata i ład moralny, oraz Hapi, usosabiający dobroczynne wylewy Nilu.

piramida Monumentalny grobowiec z kamienia lub cegły w formie ostrosłupa, centralny element zespołów grobowych egipskich władców w czasach Starego i Średniego Państwa. W najwcześniejszym okresie piramidy miały kształt odbiegający od późniejszej „klasycznej” formy (np. Piramida Schodkowa w Sakkarze czy Piramida Łamana w Dahszur). Największa, piramida Chufu (Cheopsa) w Gizie miała długość boku podstawy 230 m. i wysokość 146,5 m. Wzniesiono ją z około 2,5 miliona kamiennych bloków. W czasach Nowego Państwa zaniechano grzebania królów w piramidach, natomiast kaplice w grobowcach prywatnych miały niekiedy kształt piramid. Renesans piramidy jako formy królewskiego grobowca nastąpił za 25. dynastii, której władcy wznosili swoje piramidy na terenie Nubii, skąd się wywodzili.

piramidion (eg. benbenet) Blok szczytowy piramidy lub zwieńczenie obelisku w formie ostrosłupa.

polichromia Wielobarwna dekoracja malarska, pokrywająca ścianę ozdobioną reliefem, rzeźbę, stelę itp.

psychostasis Z gr. „ważenie duszy”. Sąd nad zmarłym, odbywany poprzez ważenie jego serca w obecności Ozyrysa, króla państwa umarłych, oraz 42 sędziów. Zmarły wprowadzany był na sąd przez Anubisa, patrona mumifikacji i opiekuna cmentarzy. Ważenia dokonywał Anubis lub Horus, zaś Thot, bóg mądrości, zapisywał wynik. Na drugiej szali wagi umieszczone było pióro strusie, symbolizujące Maat – prawdę, harmonię, ład, właściwy porządek rzeczy (personifikowane jako kobieta z piórem na głowie). Jeżeli serce nie było ciężkie od grzechów i szale spoczywały w równowadze, zmarły zyskiwał prawo do życia wiecznego na Polach Jaru (egipskiej krainie wiecznego szczęścia); w przeciwnym wypadku był unicestwiany przez potwora Ammit („Pożeraczkę”). Psychostasis jest częstym motywem ilustracji papirusów grobowych (125. rozdział Księgi Umarłych).

pylon Z gr. pyle, „brama”. Monumentalne wejście do egipskiej świątyni, w postaci bramy umieszczonej między dwiema trapezoidalnymi wieżami.

sarkofag (z gr. sarkofagos, „zjadający ciało”, „mięsożerny”). Ozdobna kamienna, drewniana lub terakotowa trumna. Zależnie od formy, rozróżnia się sarkofagi skrzyniowe i antropoidalne.

sema taui Symboliczne Połączenie (eg. sema) Obu Krajów (tj. Górnego i Dolnego Egiptu, eg. taui), wyrażane w sztuce przez motyw lotosu i papirusu (heraldycznych roślin obu części Egiptu) oplatających hieroglif sema. Często owego „związania” dokonują bóstwa (np. Seth i Horus) lub personifikacje (np. Hapi górno- i dolnoegipski).

serdab Z arab. „piwnica”. Pomieszczenie w grobowcu, gdzie umieszczony był posąg, w którym mogło przebywać ka zmarłego. Serdab oddzielony był od pozostałych pomieszczeń ścianą, w której znajdowały się niewielkie otwory umożliwiające zmarłemu komunikację z kaplicą, gdzie składano ofiary i palono kadzidło.

serech  Prostokątna ramka wyobrażająca plan budowli ze schematycznym przedstawieniem fasady z bramami w dolnej części. Symbol pałacu królewskiego, element tworzący zapis imienia horusowego władcy (wpisywanego w górne pole serechu), częsty motyw dekoracyjny przedmiotów związanych z królem.

sfinks Hybryda, wyrażająca ideę złożonej formy boga lub identyfikowanego z nim faraona. Najstarsze sfinksy wyobrażały lwa z głową człowieka. Taką postać miał Wielki Sfinks z Gizy z czasów 4. dynastii, identyfikowany jako Harmachis (eg. Horemachet), czyli „Horus na Horyzoncie”, forma boga słonecznego. Później pojawiły się lwy z głowami sokołów lub baranów (hierako- i kriosfinksy). Aleje prowadzące do świątyń były flankowane licznymi posągami sfinksów. Motyw ten został przejęty przez inne kultury starożytnego Bliskiego Wschodu, a następnie trafił do Grecji, gdzie sfinks stał się okrutnym potworem rodzaju żeńskiego.

sistrum (Z łac.) Instrument muzyczny (rodzaj metalowej grzechotki) używany w kulcie, zwłaszcza przez kapłanki bogini Hathor.

skarabeusz Żuk poświętnik (Scarabaeus sacer). Jego obyczaj toczenia kulki nawozu, z której następnie „rodzą się” małe skarabeusze, wpłynął na egipską wizję świata. Egipskie słowo cheper, determinowane rysunkiem skarabeusza, oznaczało „powstawać”, „stać się”. Wschodzące słońce symbolizował bóg Chepri, niczym gigantyczny skarabeusz wtaczający kulę słoneczną na nieboskłon. Ponieważ przemiana do życia po śmierci była niejako „powstaniem” na nowo, skarabeusz stał się uniwersalnym symbolem odrodzenia. Wykonane z kamienia, fajansu lub cennych metali skarabeusze są jednym z najczęściej spotykanych przedmiotów wyposażenia grobowego. Także w życiu doczesnym używano powszechnie pieczęci w formie skarabeuszy (od czasów Średniego Państwa, kiedy to zastąpiły dawne pieczęcie cylindryczne).

stela Kamienna lub drewniana płyta z dekoracją w postaci przedstawień figuralnych i/lub tekstów. Stele umieszczano zazwyczaj w eksponowanych miejscach budowli. Zależnie od funkcji wyróżnić można stele grobowe, wotywne, komemoratywne etc.

stół ofiarny Rodzaj ołtarza, blok kamienny na którym składano ofiary z pokarmów dla bóstwa lub ka zmarłego. Stoły ofiarne umieszczane były w Sali Stołu Ofiarnego w świątyni, lub w kaplicy grobowej przed ślepymi wrotami. Egipskie stoły ofiarne miały często formę hieroglifuhetep , wyobrażajacego tacę z bochenkiem chleba, związanego z pojęciami „ofiara’, „być sytym”, „być zadowolonym”, „być spokojnym”, itp. Odmianą stołów ofiarnych był stoły lub baseny libacyjne, na których dokonywano ofiary z płynów.

synkretyzm Łączenie dwóch lub więcej bóstw w jedną postać, przybierającą ich cechy, co tworzy nową, pełniejszą koncepcję teologiczną (np. Amon-Ra, Ptah-Sokaris-Ozyrys, itp.). Niekiedy synkretyczne formy tworzyły bóstwa z różnych tradycji kulturowych, jak popularny w czasach grecko-rzymskich Serapis, będący połączeniem Zeusa i Heliosa z egipskim Ozyrysem-Apisem.

ślepe wrota Polski termin odpowiadający ang. false door, czy niem. Scheintür (dosłownie „fałszywe drzwi”), określający charakterystyczny element architektury egipskiej: stelę w formie drzwi, umieszczoną w zewnętrznej ścianie grobowca lub w kaplicy ofiarnej. Ślepe wrota były pokryte inskrypcjami zawierającymi imiona i tytuły (a niekiedy również szczegóły biografii) zmarłego oraz tzw. formułę ofiarną, i dekorowane w górnej części przedstawieniem zmarłego zasiadającego za stołem ofiarnym. Miały być magicznym przejściem dla duszy człowieka spoczywającego w grobowcu, umożliwiającym mu przemieszczenie się do świata żywych i skorzystanie z ofiar składanych w kaplicy dla jego ka, co było niezbędnym warunkiem egzystencji po śmierci.

terakota Z wł. terra cotta, „ziemia wypalona”. Wypalona glina jako materiał z którego wykonano element budowlany lub dzieło sztuki; w przypadku naczyń nazywana jest ceramiką. Terakotami nazywa się również wytwory drobnej plastyki (figurki) wykonane z tego materiału.

tell Arabskie słowo oznaczające sztucznie powstałe wzgórze, kryjące pozostałości osadnictwa. Jego odpowiednikiem pochodzącym z języka koptyjskiego jest kom . Oba terminy powszechnie wystepują w toponimach na terenie Egiptu (np. Tell Farcha, Kom el-Hisn). Tellepowstały przez stopniowe nawarstwianie się ruin, odzwierciedlając nierzadko tysiące lat funkcjonowania miasta lub okręgu świątynnego, stąd są idealnymi miejscami prowadzenia wykopalisk.

tit  Symbol apotropaiczny związany z Izydą, często zestawiany z dżed jako symbolem Ozyrysa. Zwany niekiedy Węzłem Izydy (z powodu formy, hieroglif wyobraża związany sznur) lub Krwią Izydy (z powodu koloru, amulety tit wykonywano często z czerwonego jaspisu lub karneolu).

triada Trójca bóstw czczonych w jednym miejscu (np. Amon-Ra, Mut i Chonsu w Tebach, Ptah, Sachmet i Nefertum w Memfis, Chnum, Satis i Anukis na Elefantynie), tworzących symboliczną rodzinę. Triadami nazywa się również grupy statuaryczne przedstawiające trzy osoby np. króla i dwa bóstwa.

tytulatura Zestaw imion, tytułów i epitetów władcy, bóstwa lub dostojnika.

uas  Berło w postaci długiej laski o rozwidlonym dolnym końcu i zwieńczeniu w formie głowy zwierzęcej. Atrybut bogów (eg. uas – „władza”, „potęga”).

ureusz (łac. uraeus, z gr. ouraios) Święta kobra, symbolizująca „oko słoneczne”, utożsamiane z groźną boginią (która może być identyfikowana jako Uadżit, Sachmet, Maat, etc.) chroniącą Ra i niszczącą ogniem jego wrogów. W takiej apotropaicznej roli ureusze pojawiają się na nakryciach głowy władców, elementach stroju, w dekoracji budowli (fryzy), itp.

uszebti (eg. „odpowiadający”), również szabti lub szauabti . Wykonana z kamienia, fajansu, drewna lub gliny figurka przedstawiająca zmarłego, zazwyczaj w formie mumii, trzymającego motyki i z workiem na plecach. Uszebti miało ożyć w sposób magiczny i odpowiedzieć (stąd nazwa) na wezwanie Ozyrysa, powołującego zmarłego do pracy w Zaświatach. W zastępstwie swojego właściciela miało uczestniczyć w pracach polowych i przewożeniu piasku (stąd motyki i worek). Mówił o tym 6. rozdział Księgi Umarłych, który często zapisywano na figurce obok imienia właściciela. Uszebti umieszczano w grobowcach, niekiedy w dużych ilościach (nawet 365 – po jednej na każdy dzień roku, nie licząc tzw. uszebti-nadzorców, przedstawianych z atrybutami władzy, mających kierować „robotnikami”).

wadi (arab., czyt. uadi) Dolina lub wąwóz na pustyni, zazwyczaj koryto wyschniętej rzeki. Częste słowo w arabskich toponimach (np. Wadi Maghara, „Dolina Jaskiń”).

wezyr Zaczerpnięte z tradycji Turcji ottomańskiej określenie szefa administracji państwowej, pierwszego po faraonie, łączącego funkcje „premiera” i „przewodniczącego Sądu Najwyższego”. Wezyr (egip. tajti sab czati ) był często również naczelnym architektem i dowódcą armii.