Język egipski należy do wielkiej rodziny języków afro-azjatyckich (semito-chamickich), do której zalicza się również hebrajski, kuszycki, etiopski. Powstał w okresie predynastycznym i rozwijał się przez tysiące lat; jego ostatnią fazą był język koptyjski, który przestał być językiem żywym około XV wieku, a zachował się do dzisiaj jako język liturgiczny Kościoła Koptyjskiego w Egipcie.
Geneza pisma jest wciąż przedmiotem badań. Dawno odrzucono teorie o bezpośrednim związku mezopotamskiego systemu, który rozwinął się jako pismo klinowe, na „wynalazek” pisma hieroglificznego. Zarówno forma jak i struktura pisma, a także materiały piśmiennicze, były w obu przypadkach zupełnie różne. Przyjmowano jednak możliwość tzw. dyfuzji stymulatywnej, czyli pośrednego przejęcia samej idei zapisu.
Nowe odkrycia na archaicznej nekropoli władców w Abydos dowodzą jednak, że pismo powstało w Egipcie nie tylko niezależnie, ale najprawdopodobniej wcześniej niż w Mezopotamii. Napisy na tabliczkach z drewna i kości, oraz na ceramicznych naczyniach, odkryte w grobowcu tzw. Skorpiona I datowanym na ok. 3200 p.n.e., zawierały m.in. imiona i nazwy geograficzne. Dowodzą one, że już wówczas istniał skodyfikowany system zapisu, w którym hieroglify nie tylko pelniły funkcje prostych piktogramów (znak=przedmiot) czy ideogramów (znak=pojęcie), lecz miały również wartości fonetyczne. Jest to cecha rozwiniętego pisma hieroglificznego, w którym poszczególne znaki („obrazki”) mogą funkcjonować jako logogramy (odpowiadające słowom określającym przedmiot, który znak wyobraża, lub pojęcia abstrakcyjne), fonogramy (odpowiadające dźwiękom), oraz determinatywy (charakteryzujące kategorię istot, przedmiotów lub zjawisk, do której należy dane słowo, zapisane fonetycznie). Niewykluczone, że pismo nie rozwijało się od prostej notacji cyfrowo-pojęciowej, lecz stworzono je od razu w postaci złożonego systemu. Mogło się to wiązać z potrzebami rozwijającej się administracji królewskiej, zwłaszcza w kwestii poboru podatków. Wskazywałby na to fakt, że najstarsze zapisy podają imiona władców i miejsce pochodzenia dóbr stanowiących daninę dostarczaną na dwór [fot. 1]. Charakter najstarszych zapisów (znaki ryte i malowane) sprawiał, że od samego początku forma pisma ewoluowała w dwóch kierunkach. Precyzyjne znaki klasycznych hieroglifów pojawiały się w oficjalnych tekstach rzeźbionych w drewnie i kamieniu (zwłaszcza na stelach, pieczęciach cylindrycznych, a od końca Okresu Wczesnodynastycznego również w dekoracji budowli). Równolegle rozwijała się hieratyka – kursywna forma zapisu, umożliwiająca szybkie pisanie listów, dokumentów administracyjnych i wszelkiego rodzaju notatek. Jej rozwój nabrał przyspieszenia wraz z wprowadzeniem za 1. dynastii nowego materiału piśmienniczego – papirusu.
Na papirusowym zwoju można było pisać pędzelkiem, przechowując potem dokument w archiwum, a w razie potrzeby zmyć tekst, używając papirus ponownie (powstaje wtedy tzw. palimpsest). Przez pierwszych kilkaset lat hieroglify służyły głównie do zapisu imion, tytułów, nazw instytucji i toponimów; pierwsze dłuższe teksty pojawiły się za 3. dynastii.
W okresie Starego Państwa wszechobecne stały się monumentalne inskrypcje w świątyniach i grobowcach, pojawiły się też teksty o złożonej gramatyce, które można już zaklasyfikować jako literaturę (Teksty Piramid wykute na ścianach królewskich grobowców, inskrypcje autobiograficzne dostojników w ich mastabach). Magiczna rola pisma sprawia, że napisy identyfikujące właściciela pojawiały się licznie nie tylko na jego wizerunkach, ale także na należących do niego przedmiotach [fot. 2]. Klasyczne hieroglify służące do zapisu języka średnioegipskiego (z czasów Średniego Państwa) stały się standardem w dekoracji świątyń i formą zapisu oficjalnych tekstów aż do końca historii starożytnego Egiptu. Jej wersja uproszczona, tzw. kursywa hieroglificzna służyła do zapisywania tekstów o charakterze religijnym, zwłaszcza na papirusach [fot. 3]. Hieratyka natomiast, jako bliżej związana z życiem codziennym ewoluowała wraz ze zmianami języka [fot. 4]. Pod koniec Nowego Państwa pojawił się język nowoegipski (późnoegipski), zaś ok. 700 r. p.n.e. język demotyczny, będący gwarową odmianą późnoegipskiego. Przystosowana do nich forma zapisu, charakterystyczna dla Górnego Egiptu, tak zwana hieratyka anormalna, została wyparta za 26. dynastii przez pismo demotyczne, które rozwinęło się w Dolnym Egipcie [fot. 5]. O ile hieroglify i hieratyka odpowiadają w jakiś sposób naszym tekstom drukowanym i pismu ręcznemu, o tyle demotykę przyrównuje się do stenografii.
W czasach rzymskich zarówno pismo hieroglificzne, jak i demotyka stopniowo wychodziły z użycia. Ostatnia inskrypcja hieroglificzna w świątyni Izydy na File datowana jest na 394 r. n.e. Demotyka przetrwała tylko nieco dłużej, zastępowana od dawna alfabetem greckim, a następnie pismem koptyjskim (24 litery alfabetu greckiego, uzupełnione o 6 znaków demotycznych), które pojawiło się w I w. n.e.
Zastosowane pierwotnie do zapisu pogańskich tekstów magicznych, wraz z rozwojem chrześcijaństwa zdominowało i wyparło inne rodzaje pisma. Ostatnia inskrypcja demotyczna na File powstała w 450 r. n.e.
Piśmiennictwo starożytnego Egiptu było niezwykle bogate i obejmowało tak różne gatunki i formy jak rozprawy teologiczne, zbiory formuł magicznych, opisy rytuałów, hymny, utwory dydaktyczne (nauki), opowiadania, biografie i autobiografie, lirykę miłosną, listy, traktaty matematyczne i medyczne, roczniki królewskie, wyroki sądowe, umowy handlowe, zapisy administracyjne i gospodarcze, a nawet senniki. Teksty skierowane ku wieczności pokrywały ściany budowli, posągi i stele, wyposażenie i papirusy grobowe. Papirusy z zapisami dotyczącymi życia na tym świecie przechowywano w archiwach pałaców, świątyń, sądów i urzędów. Do szybkich zapisów umów, listów, podręcznych notatek, uczniowskich ćwiczeń wykorzystywano ostraka – skorupy ceramiczne lub odłupki wapienne [fot. 6].
Upodobanie Egipcjan do porządku i potrzeba ciągłej systematyzacji wiedzy o świecie leżały u podstaw funkcjonowania biurokracji i tworzenia archiwów, list, onomastykonów (spisów słów pogrupowanych według kategorii), annałów.
Rola biurokracji na równi z wiarą w magiczne własności pisma decydowała o pozycji pisarzy w społeczeństwie. Umiejętności związane z czytaniem i komponowaniem tekstów otwierały możliwości kariery.
Egipcjanie ogromnie cenili wiedzę i mądrość. Dlatego dostojnicy często kazali się portretować w pozie skryby, co miało symbolizować ich wykształcenie. Patronem pisarzy i uczonych był Thot, bóg mądrości, wynalazca pisma i sekretarz Ra. Poświęcone mu były ibis i pawian, pod postacią których mógł się objawiać [fot. 7].
