“Wzięty spomiędzy ruin, prochów, pogorzelisk,
Poszedł po obcych krajach błąkać się obelisk,
Wygnaniec, już jakoby samolub z kamienia,
Żebrakowi na czoło nawet nie da cienia!
Z nikim nie gada, stoi myślą w krajach ducha…”
(J. Słowacki, List do Aleksandra H.)
Obelisk Ramzesa II znalazł się w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu jako wieloletni depozyt dzięki osobistej inicjatywie profesora Dietricha Wildunga, dyrektora berlińskiego Muzeum Egipskiego i Zbiorów Papirusów. Trzymetrowej wysokości granitowy monolit, noszący inskrypcje trzech władców XIX dynastii, jest obiektem wyjątkowym. Jest to jedyny faraoński obelisk w Polsce i jeden z niewielu w Europie. Poznań dołączył w ten sposób do Londynu, Paryża, Rzymu, Florencji, Istambułu i Monachium, miast udzielających schronienia innym “wygnańcom” z kraju piramid.
Obelisk jest nie tylko jednym z najbardziej charakterystycznych elementów staroegipskiej kultury, lecz należy także do tradycji architektury i sztuki europejskiej. Niezliczone są przykłady wykorzystania tego motywu w postaci pomników nagrobnych lub upamiętniających ważne wydarzenia. Słowo “obelisk” stało się wręcz synonimem pojęcia “pomnik”, nawet jeśli forma monumentu odbiega daleko od starożytnego pierwowzoru. Korzenie naszej kultury sięgają głęboko – nic nie symbolizuje tego lepiej niż obelisk stojący pośrodku placu Świętego Piotra w Watykanie. Staroegipski symbol solarny, sięgający swym zaostrzonym wierzchołkiem nieba, wyznacza oś świata łącząc ziemię i niebo, ludzkość i sferę boską, doczesność i życie wieczne. Życiodajny promień słońca zaklęty w kamieniu symbolizuje zarazem to, co w religii egipskiej najbardziej optymistyczne: światło, afirmację życia, potęgę pozytywnej magii. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że nie tylko ludzie i bogowie, ale również niektóre budowle i przedmioty mają swe dusze – ba. Obelisk Ramzesa II goszczący w Poznaniu dzięki polsko-niemieckiej przyjaźni, jest więc żywym dowodem względności granic – nie tylko politycznych – i jedności świata.
Obelisk wykonany jest z szarego granitu (granodiorytu) wydobywanego w okolicach Asuanu. Bok podstawy obelisku mierzy ok. 53 cm, co odpowiada 1 łokciowi egipskiemu. Jego wysokość, zaprojektowana prawdopodobnie jako nieco ponad 6 łokci egipskich, zredukowana jest wskutek uszkodzenia piramidionu (zwieńczenia) do 300 cm. Obelisk waży blisko dwie tony.
Zabytek pochodzi z miasta Hut-heri-ib (gr. Athribis, obecnie Tell Atrib, dzielnica miasta Benha) w Delcie Nilu. Była to stolica X nomu (“województwa”) Dolnego Egiptu, Wznosił się niegdyś przed świątynią lokalnego bóstwa Chenti-cheti wraz z drugim obeliskiem, którego fragmenty zachowane są w muzeum kairskim. Wywieziony z Athribis, został użyty jako próg w arabskim domu w Kairze, a po jego odkryciu tamże zakupiony w 1895 r. przez C. Reinhardta. Przywieziony do Europy, od 1896 r. znajdował się w muzeum berlińskim.
Cztery boki obelisku noszą wykute inskrypcje z imionami i tytułami trzech władców XIX dynastii: Ramzesa II (1279-1213 p.n.e.), Merenptaha (1213-1203 p.n.e.) i Seti II (1200-1194 p.n.e.). Układ tekstu jest analogiczny na wszystkich ścianach, inskrypcje różnią się natomiast w szczegółach, podając różne warianty imion i epitetów faraonów. Tekst Ramzesa II (środkowa kolumna) jest wykuty na płaszczyźnie wyraźnie obniżonej w stosunku do powierzchni ściany, co sugeruje istnienie wcześniejszej inskrypcji, usuniętej przed dekoracją obelisku przez Ramzesa. Prawdopodobnie więc władca ten uzurpował obelisk ustawiony w Athribis przez jednego z wcześniejszych faraonów. Syn i następca Ramzesa II, Merenptah dodał swoje imiona na dole obelisku po obu stronach tekstu ojca. Górna część obu bocznych kolumn tekstu zawiera natomiast tytulaturę Seti II. Znaki wyobrażające boga Setha, występujące w zapisie imienia władcy, zostały w czasach późniejszych zniszczone. Związane było to z narastającą w Okresie Późnym niechęcią do tego boga, uważanego za wroga Ozyrysa i patrona obcych ludów, najeżdżających Egipt. Bazy obu obelisków z Athribis, znajdujące się obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze, wykonane były z kwarcytu i dekorowane przedstawieniami Ramzesa II składającego ofiary lokalnym bóstwom i dwóm bogom słonecznym: Horachti i Atumowi.
