Porcelana od wieków posiadała w Chinach wyjątkowe znaczenie pośród wszystkich artystycznych wyrobów. Produkowana na potrzeby dworu cesarskiego, do użytku codziennego, celów ceremonialnych i kultowych od zawsze stanowiła wyznacznik pozycji społecznej i zamożności. Najwspanialsze dzieła, wychodzące spod ręki wybitnych twórców pracujących w cesarskich fabrykach, stanowią dorobek kultury materialnej nie tylko Chin, ale całej ludzkości.

 

W niepamiętnych czasach – jak mówi legenda – kiedy człowiek posiadł już umiejętność plecenia wiklinowych koszyków, lecz nie znał jeszcze garncarskiego koła ani niezwykłych właściwości gliny, jeden z wyplataczy postanowił przekonać się, co będzie, gdy wiklinową konstrukcję obklejoną glinianą papką podda się obróbce ognia. Wynik eksperymentu był dla człowieka wielkim zaskoczeniem – kość, czyli wiklinowy szkielet, spalił się, a z miękkiej masy powstała twarda skorupa. Glina – przeobrażona skała, za sprawą ognia znów stała się czymś trwałym – kamieniem. Taki był początek rozwoju sztuki porcelany, której twórcy, po wynalezieniu koła garncarskiego, odeszli od początkowo stosowanych metod obklejania, całkowicie zmienili technikę i zaczęli formować nowe -niezależne już od szkieletu – przepiękne kształty. Rewolucyjny wynalazek umożliwił artystom wytwarzanie niebywałej ilości porcelanowych bytów, o przeróżnych wielkościach, kształtach, kolorach i doskonałej jakości.

 

Przemysł porcelanowy, odgrywający w Chinach bardzo istotną rolę, dostarczał gospodarstwom domowym naczyń, świątyniom wyrobów kultowych, a dworom władców wszystkiego, czego sobie zażyczyli, a co możliwe było do wykonania z tak szlachetnej materii. Powstały wielkie ośrodki skupiające dziesiątki, a nawet setki manufaktur, których jedynym przeznaczeniem było zapewnienie nieprzerwanych dostaw dzieł porcelanowych dla całego kraju. Jednymi z najsławniejszych centrów produkcji były: Hutianyao, Longquanyao, Dingyao, Yaozhuyao, Ruyao, Guanyao i Jingdezhen.

 

Ostatni z wymienionych, Jingdezhen, osiągnął za panowania Dynastii Yuan tak duże znaczenie, że uzyskał tytuł Chińskiej Stolicy Porcelany, a przedmioty pochodzące z jego pieców uznane zostały za wzór doskonałości techniki i piękna.
Właśnie z Chińskiej Stolicy Porcelany pochodzi większość dzieł prezentowanych na wystawie zorganizowanej przez Polsko-Chińską Fundację Promocji Kultury i Sztuki Dong Feng. Kilkadziesiąt pięknych i oryginalnych obiektów reprezentuje najbardziej charakterystyczne zjawiska, rodzaje i kierunki rozwoju tej sztuki. Omówienie wszystkich problemów i zagadnień tak szczególnego zjawiska, potocznie zwanego porcelaną chińską, wymagałoby czasu adekwatnego do skali zjawiska, co wydaje się nierealne, można jedynie przybliżyć najbardziej znaczące osiągnięcia z nim związane. WystawaHistoria porcelany chińskiej od X wieku do czasów współczesnych obrazuje etapy rozwoju technik zdobienia, zmian i udoskonaleń wprowadzonych w różnych okresach, za czasów panowania kolejnych dynastii:

• począwszy od X wieku, tzn. okresu Pięciu Dynastii (907-960), w którym pośród wyrobów porcelanowych najbardziej charakterystyczne były seladony o gładkich i cienkich ściankach, regularnych kształtach i wyjątkowo delikatnych brzegach;
• poprzez czasy panowania Dynastii Song (960-1279), kiedy najwyższy poziom uzyskała porcelana Qingbai i poszerzyła się gama kolorów – o zielony i pierwsze odcienie czerwieni;
• Dynastię Yuan (1279-1368), za czasów której wielkim osiągnięciem – często określanym mianem “kamienia milowego” w historii zjawiska – stało się zastosowanie w produkcji prawie czystego kaolinu, co umożliwiło dalszy wspaniały rozwój technik wytwarzania i dekoracji szlachetnego materiału;
• okres panowania Dynastii Ming (1368-1644), która doprowadziła niemal do perfekcji produkcję porcelany Qinghua i rozwinęła techniki malarstwa naszkliwnego;
• po “Złoty Wiek” porcelany za rządów Dynastii Qing (1644-1911), gdy nowe techniki malarstwa naszkliwnego (na przykład fencai) w połączeniu z inwencją rzemieślników zaowocowały powstaniem dzieł o niespotykanych wcześniej kształtach i kolorystyce.

Pokazywane przy tej okazji na wystawie krótkie filmy – prezentujące tradycyjne techniki i etapy wytwarzania porcelany – pozwalają nam zdać sobie sprawę, jak skomplikowany i wymagający jest to proces. Oglądając końcowy efekt pracy artystów i rzemieślników, tym większy budzą nasz podziw i uznanie.

W pierwszej kolejności glinka porcelanowa wydobywana jest na powierzchnię i przygotowywana – przez długotrwałe ugniatanie, aż do uzyskania jednolitej miękkiej masy – do dalszej obróbki. Tak przygotowaną glinkę kształtuje się w kulę, którą umieszcza się na kole garncarskim (często nożnie napędzanym). W czasie wirowania koła dłońmi i palcami kształtowana jest zamierzona forma – wazon, misa, czarka. Po uzyskaniu zamierzonego kształtu wyrób jest nieco podsuszany, a następnie ponownie na kole garncarskim obtaczany metalowymi, nożopodobnymi narzędziami, aby usunąć nadmiar glinki i uzyskać właściwą, jednolitą grubość ścian oraz idealny kształt.
W dalszych etapach produkcji surowy przedmiot był ozdabiany. Istnieją trzy podstawowe techniki zdobienia porcelany. Zdobienia reliefowe, do których zalicza się: drapanie, relief na pół noża, druk pieczęciowy, relief wypukły i technikę estampażu. Techniki malowania porcelany, takie jak: podszkliwne malarstwo kobaltowe (Qinghua – najbardziej rozpowszechniony sposób zdobienia), czerwień podszkliwna (technika malowania jest identyczna z Qinghua, ale jako pigment wykorzystywany jest tlenek miedzi w miejsce tlenku kobaltu) i cała gama malarstwa naszkliwnego: emalie pięciu kolorów, fencai, doucai i tak zwane malarstwo zachodnie. Ostatnią techniką zdobienia jest pokrywanie porcelany kolorowymi szkliwami. Najbardziej cenione są szkliwa w kolorach czerwieni, np. bycza krew, czerwień szlachetnego kamienia itp. Bardzo często do nazwania wielu odmian czerwieni używa się określenia czerwień Jun. Nazwa pochodzi od miejscowości Jun, w której za rządów Dynastii Song po raz pierwszy w historii ceramiki udało się uzyskać różne czerwienie na bazie tlenku miedzi, w atmosferze redukcyjnej pieca. Inne typy szkliw to: szkliwa cieknące, krystaliczne, dwuwarstwowe i szereg innych odmian o przeróżnej kolorystyce.

Od momentu, kiedy porcelana znalazła się w powszechnym użyciu, zmieniła Chiny i Chińczyków. Ze względu na swoją wartość stanowiła swego rodzaju dworską walutę służącą do kupowania stanowisk w administracji państwowej. Była także oryginalnym i cenionym instrumentem muzycznym. Podania mówią, że chiński muzyk – zachwycony pięknem wyrobów porcelanowych – odkrył ich wartości muzyczne, gdy trącił bambusową pałeczką jeden z nich, a ten odpowiedział wspaniałym i czystym brzmieniem (tylko porcelana najwyższej jakości wydaje czysty i donośny dźwięk). Czarki porcelanowe stały się nawet przedmiotem typowo chińskiej formy hazardu – gry o bardzo ciekawych regułach. Każdy z graczy napełniał swoje porcelanowe naczynie herbatą, następnie czekał i sprawdzał, co jakiś czas, czy napój już wyparował. Wygrywał ten, którego czarka wyschła ostatnia (porcelana o cieńszych ściankach – tak ceniona – krócej trzymała ciepło, przez co jej zawartość parowała wolniej; z kolei czystsza biel porcelany – tak pożądana – odbijała światło słoneczne lepiej i zapobiegała rozgrzewaniu się naczynia).

Nie bez przyczyny, gdy słyszymy słowo “porcelana”, automatycznie myślimy – chińska. W języku angielskim jest to jeszcze wyraźniejsze, gdyż synonimem porcelany jest słowo china. Historia wielkiego mocarstwa nierozerwalnie związana jest ze sztuką porcelany. Z pewnością wyroby chińskich ceramików i jej dekoratorów – malarzy przepełnione są czymś, co możemy nazwać “chińskim duchem”. Sami artyści, opisując proces tworzenia, mówią, że w każdym załamaniu formy, każdej namalowanej kresce zamknięta jest energia – energia twórcy, energia ruchu narzędzia, a także energia otaczającego świata. Wystarczy tylko zbliżyć się do naczynia, popatrzeć na nie przez chwilę, pobyć z nim, żeby ją odczuć. Wystawa Historia porcelany chińskiej od X wieku do czasów współczesnych jest tą energią przepełniona.