21 stycznia – 16 marca 2014 r.

kuratorzy wystawy: Alicja Gałęzowska i Jakub Tamulski

Zapraszamy do zwiedzenia wystawy poświęconej szczególnej formie naszyjnika, posiadającego kształt obręczy zębatej i konstrukcję zawiasową. Uderzające podobieństwo naszyjników zębatych do koron spowodowało, że pierwotnie mylnie interpretowano je jako korony dawnych książąt germańskich lub kobiece diademy. Prezentowany na wystawie naszyjnik z Ćmachowa w pow. szamotulskim, odkryty jeszcze w XIX w., również uważany był przez część ówczesnych badaczy za kobiecą ozdobę głowy.

Naszyjniki w kształcie korony pochodzą z okresu przedrzymskiego i wywodzone są z terenów Danii oraz północnych Niemiec, zasiedlonych przez ludność kręgu tzw. kultury jastorfskiej. Na wschód od Odry nieliczne znaleziska „koron” z reguły występują w strefie rozciągającej się z północnego zachodu na południowy wschód po Mołdawię i Ukrainę. Do niedawna uznawano je wyłącznie za ślad wędrówki znanych ze źródeł antycznych germańskich plemion Bastarnów i Skirów, kierujących się w III w. p.n.e. ku wybrzeżom Morza Czarnego.

Aktualnie naszyjniki oraz inne zabytki o proweniencji północnej i zachodniej przypisuje się także społecznościom kultury jastorfskiej przez dłuższy czas po II w. p.n.e. przebywającym w niektórych regionach naszego terytorium. Naszyjniki i inne detale stroju kultury jastorfskiej (ich przykłady pokazujemy na wystawie: szpile i zapinki do spinania szat, klamry pasa), częściowo pochodzić jednak mogą ze środowiska ludności kultury przeworskiej, która w tamtych czasach formowała się na obszarze ziem polskich.  

Naszyjniki w kształcie korony przeważnie są pojedynczymi znaleziskami i na większość z nich natrafiono w XIX do początku XX w. Niejednokrotnie nie znamy okoliczności ich odkrycia. Niewiele „koron” pochodzi z grobów ciałopalnych, zapewne osób o wysokim statusie społecznym, wśród nich kobiet i dzieci. Znaleziska grobowe stanowią między innymi oba okazy prezentowane na wystawie: zachowany w całości naszyjnik z Ćmachowa, jak i połamany, uszkodzony w ogniu stosu kremacyjnego egzemplarz ze Stawu w pow. słupeckim.

Wielokrotnie naszyjniki zębate znajdowano w środowisku wodnym: w torfowiskach, bagnach, stawach i studni. Te cenne ozdoby odgrywały zatem ważną rolę w praktykach religijnych, stanowiły ofiary wotywne składane bóstwom zamieszkującym wody i bagna.