Archeologia myśli. Spacery z Arystotelesem

 

Z okazji 2400. rocznicy urodzin Arystotelesa, UNESCO ogłosiło rok 2016 Rokiem Arystotelesowskim.

Rezerwat Archeologiczny „Genius loci” włączył się w te obchody, zapraszając zwiedzających do udziału w projekcie „Archeologia myśli. Spacery z Arystotelesem”.

Projekt rozpoczął cykl comiesięcznych filozoficznych spotkań prowadzonych w luźnej konwencji. Spotkania te prowadzili znawcy tematu z kraju i zagranicy, śledząc wraz z gośćmi Rezerwatu recepcję arystotelesowskiej myśli w czasie i przestrzeni.

Cykl ten zamknął w czerwcu 2017 roku piknik arystotelesowski „Perypatetycy o winie, muzyce i sprawach Afrodyty”. Podczas pikniku otwarto wystawę „Śladami Arystotelesa”, będącą fotoreportażem z podróży po Grecji śladem miejsc związanych z życiem wielkiego filozofa.

Przygotowana została publikacja będąca podsumowaniem projektu.

Zapraszamy także do zapoznania się z nagraniem prezentującym wybrane myśli wielkiego filozofa.

 

 

 

 

Szczegółowy harmonogram spotkań:

 

14.10.2016 godz. 18.00 – Arystoteles poprzez wieki – prof. Marian Wesoły (UAM)

 

25.11.2016 godz. 18.00 – Moje spacery z Arystotelesem – prof. Enrico Berti (Padwa/Włochy)

PDF z treścią wykładu dostępny jest TUTAJ

 

09.12.2016 godz. 18.00 – Arystoteles arabski – prof. Katarzyna Pachniak (UW)

Ile Arystotelesa jest w arabskim Arystotelesie? I skąd wśród Arabów, synów pustyni, pozbawionych kultury filozoficznej i tradycji naukowej wzięła się filozofia w ogóle, a grecka w szczególności?

Na te i inne pytania postaraliśmy się odpowiedzieć w czasie wykładu, rozpoczynając od kształtowania się tradycji filozoficznej w islamie, poprzez przeniesienie koncepcji Arystotelesa do filozoficznej myśli arabsko-muzułmańskiej, do interpretacji Stagiryty u najważniejszych filozofów z nurtu muzułmańskiej falsafy, takich jak Al-Kindi, Al-Farabi i Ibn Sina. Ukoronowaniem naszych rozważań była twórcza interpretacja Arystotelesa oraz najwybitniejszego i najbardziej gorliwego arystotelika w islamie, Ibn Ruszda, którego myśl z kolei zainspirowała filozofię łacińską.

 

27.01 godz. 18.00 – Arystoteles w Bizancjum – dr Magdalena Jaworska-Wołoszyn (Akademia Gorzowska im. Jakuba z Paradyża)

Bizancjum to nowożytna nazwa Cesarstwa Wschodniorzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu, które przetrwało do połowy XV wieku. Najnowsza historiografia rewiduje utrwalany w zachodniej (i polskiej) tradycji pogardliwy obraz cywilizacji i teologii bizantyńskiej.

Odsyłam tu do fascynujących opracowań: J. Herrin, Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium. Poznań 2009; M. Dąbrowska, Drugie oko Europy. Bizancjum w średniowieczu. Wrocław 2015; Splendor Bizancjum.  National Geographic, T. 16 (2014).

Jak wiadomo, źródłem i inspiracją nowożytnej filozofii Zachodu była antyczna filozofia grecka, lecz w ogóle zapomina się o tym, że gdyby nie pośrednictwo Bizancjum, nie udałoby się odzyskać antycznego dziedzictwa. Na temat filozofii krzewionej przez wschodnich Rzymian dopiero od niedawna powstają twórcze opracowania. Pionierską była monografia z połowy XX wieku, przetłumaczona także na język polski: B. Tatakis, Filozofia bizantyńska, Kraków 2012. O Arystotelesie w Bizancjum mamy zaledwie kilka artykułów, brak nadal oddzielnej monografii, lecz ostatnio podejmowane są związane z tym zagadnieniem zespołowe projekty badawcze.

Okazuje się, że przewodnim filozofem w Bizancjum był właśnie Arystoteles, czytany tam ciągle i nauczany, komentowany i parafrazowany, kontrastowany z Platonem (czy raczej z neoplatonizmem) i niejednokrotnie krytykowany. Z Bizancjum przetrwało ponad 1000 manuskryptów z Arystotelesa, a z Platona tylko ponad 260. Podstawą były najpierw pisma logiczne i fizyczne Arystotelesa, podobnie jak w średniowiecznej tradycji arabskiej i łacińskiej. W egzegezie i edukacji podejmowali twórczo Arystotelesa tacy mnisi i teologowie, erudyci i wykładowcy, jak Jan Damasceński, Focjusz, Psellos, Italos, Teodor ze Smyrny, Eustratios, Michał z Efezu, Blemmydes, Pachymeres, Metochites,  Józef Filozof, Scholarios, Bessarion, Argyropulos. Przewlekły spór o wartość filozofii Platona czy Arystotelesa w myśli chrześcijańskiej przeniesiony został przez uchodźców z ginącego Konstantynopola do renesansowej Italii.

 

24.02 godz. 18.00 – Arystoteles łaciński – dr Maciej Przybył (MAP)

Przedmiotem prelekcji było zagadnienie recepcji myśli arystotelesowskiej w średniowiecznej Europie Łacińskiej. Wykład składał się z czterech części.

W odsłonie pierwszej udzielono odpowiedzi na pytanie, w jakim czasie, jakimi drogami i za czyim pośrednictwem przedostawały się na tereny zachodniej Europy dzieła Stagiryty i jego komentatorów.

Część drugą wykładu poświęcono kwestii skromnej recepcji nauki Arystotelesa przed wiekiem XIII, ze szczególnym uwzględnieniem możliwego wpływu dostępnych wówczas dzieł z dziedziny logiki na rozwój średniowiecznej dialektyki i początki rozważań scholastycznych.

Najważniejszą narrację wykładu skupiono wokół problematyki arystotelizmu łacińskiego w XIII wieku. W ramach tej wypowiedzi prelegent scharakteryzował dokonania głównych myślicieli owego stulecia, którzy zwłaszcza pod wpływem filozofii przyrody i metafizyki Stagiryty zainspirowani zostali do nowych poszukiwań intelektualnych i nowego odkrywania świata.

Omówiono też kwestie kondycji arystotelizmu w XIV wieku, nadwyrężonego na skutek tzw. artykułów paryskich z 1277 roku oraz aktywnych w pierwszej połowie tego stulecia nowych kierunków filozoficzno-teologicznych.

 

24.03 godz. 18.00 – Arystoteles w polskim Renesansie – prof. Danilo Facca (Instytut Socjologii i Filozofii PAN/Warszawa)

Pierwsza część prelekcji została poświęcona ogólnoeuropejskiej renesansowej ewolucji w recepcji myśli Arystotelesa oraz przemianom intelektualnym, które tej ewolucji towarzyszyły. Powoli, choć nieuchronnie Stagiryta tracił status niekwestionowanego autorytetu filozoficznego i naukowego, by stać się jednym z wielu antycznych filozofów. Zjawisko to jest widoczne przede wszystkich w szerszych kręgach intelektualnych epoki, ale także w szkołach i uczelniach, gdzie jeszcze kilka dekad wcześniej filozofia Arystotelesa zdawała się mieć niekwestionowany prymat.

Druga część skupiła się na polskiej recepcji Arystotelesa w XVI i na początku XVII wieku. Najpierw wzięto pod uwagę główne ośrodki akademickie, w których dziedzictwo renesansu wydaje się bardziej znaczące (tzn. w protestanckich akademiach w Toruniu, Gdańsku i Krakowie oraz w Akademii w Zamościu), a następnie omówiono arystotelesowską obecność u dwóch wybitnych pisarzy epoki, Stanisława Orzechowskiego oraz Sebastiana Petrycego. Każdy z tych przypadków ma swoją specyfikę, wynikającą bezpośrednio z kontekstu intelektualnego i przyjętej strategii edukacyjnej.

Wspólną cechą polskiej recepcji myśli Arystotelesa okazuje się jednak wyraźna przewaga zainteresowań etyczno-politycznych, z zasadniczym pominięciem innych aspektów arystotelesowskiego dziedzictwa.

 

28.04 godz. 18.00 – Recepcja retoryki Arystotelesa – mgr Aleksandra Mathiesen (Uniwersytet Adama Mickiewicza)

Arystoteles zajmował się twórczo retoryką i jej nauczaniem już w Akademii Platona, polemizując wymownie z sofistą Gorgiaszem i szkołą Izokratesa. Jego zachowane trzy księgi Retoryki, obok pism logicznych Organonu, to wiekopomny dorobek w opracowaniu różnych form argumentacji, których właściwie zrozumienie i docenienie następuje dopiero w naszych czasach.

Określił on retorykę nie jako sztukę (techne), ale „możność (dynamis) dostrzeżenia w danej sprawie tego, co przekonujące”. Stąd właściwym jej przedmiotem nie jest argumentacja w naukach czy sztukach, a tylko metoda uwierzytelnienia w mowach poprzez trzy główne środki perswazji (pisteis), mianowicie logos – ethos – pathos, czyli sylogizm – entymemat, oraz dwa w tym współczynniki: charakter mówcy i nastawienie emocjonalne słuchaczy. Taka wykładnia retoryki jest pokrewna dialektyce i topice, a służy w wymowie doradczej, sądowej i popisowej.

Niestety w późniejszej tradycji uprawiania retoryki literackiej i popisowego oratorstwa Arystoteles niewiele był podejmowany. Jedynie Cyceron miał pewne wyobrażenie o oryginalnej retoryce i topice Arystotelesa, a w Konstantynopolu wybitny dialektyk Jan Italos (XI wiek). Pierwszy przekład łaciński Retoryki powstał dopiero w XIII wieku za sprawą Wilhelma z Moerbeke. Retoryką w stylu Arystotelesa zajmował się w Italii uchodźca z ginącego Bizancjum Jerzy z Trapezuntu, który przełożył to dzieło na łacinę z podziałem na rozdziały (pierwodruk 1477). Jednak dopiero w XX wieku badania specjalistyczne wniosły nową wiedzę o nierozpoznanym dotąd w pełni i zatraconym dorobku dialektyki (logiki) i retoryki Arystotelesa. Niemała zasługa w odnowieniu takiej retoryki przypada pochodzącemu z Polski Ch. Perelmanowi (zm. 1984).

 

19.05 godz. 18.00 – Czy filozofię współczesną interesuje Arystoteles? – dr Paweł Bleja

W ramach ARCHEOLOGII MYŚLI miałem zaszczyt być „przewodnikiem” ostatniego Spaceru z Arystotelesem.

Tytuł prelekcji miał formę pytania: Czy filozofię współczesną interesuje Arystoteles?

Tym razem to publiczność miała szansę odpowiedzieć na pytanie zawarte w tytule. Prelekcja składała się z dwóch części. W pierwszym etapie naszkicowano wzorzec Arystotelesa. Jaki jest ten Arystoteles, którego obecności moglibyśmy się spodziewać? Co jest najbardziej frapujące w Arystotelesie z punktu widzenia naszych pluralistycznych czasów? W drugiej części zapoznaliśmy się ze spektrum nurtów filozoficznych, w które obfitowała myśl XX wieku, bo właśnie na nim będziemy się koncentrować.

Arystoteles nie jest filozofem jedynie rozważanym „w zamkniętych kołach kościelnych”, jak pisał Herman Siebeck w roku 1903, chociaż i taki ma pewne walory.

 

24.06 godz. 12.00 – Perypatetycy o winie, muzyce i sprawach Afrodyty – piknik arystotelesowski oraz otwarcie wystawy „Śladami Arystotelesa”

Wino, sprawy Afrodyty i podróż po słonecznej Helladzie! Co na ten temat miałby do powiedzenia Arystoteles i dlaczego spotykamy się z nim w muzeum? Odpowiedzi na te pytania można było uzyskać  24 czerwca podczas PIKNIKU ARYSTOTELESOWSKIEGO w Rezerwacie Genius loci na Ostrowie Tumskim.

To już finał obchodów 2400. rocznicy urodzin filozofa ze Stagiry, celebrowanych  w „Genius loci” od października 2016 roku. Przez 9  comiesięcznych „Spacerów z Arystotelesem” razem z naszymi gośćmi śledziliśmy recepcję jego myśli w czasie i przestrzeni, biorąc udział w ogłoszonym przez UNESCO Roku Arystotelesa.

Nasze podróże z filozofią dobiegły końca. Zapraszamy do obejrzenia wystawy pt.  „Śladami Arystotelesa”, która pomoże prześledzić drogę, jaką przebyła filozofia Arystotelesa na dystansie 24 wieków. Dzięki fotoreportażowi z podróży po współczesnej Grecji możliwe jest obejrzenie miejsc związanych z życiem filozofa.

 

Dodatkowe informacje o projekcie znajdą Państwo pod linkiem:

http://www.wtk.pl/video-id-28463-spacery_z_arystotelesem

Zapraszamy do galerii zdjęć.

 

 

Fot. Kateriny Zisopulu-Bleja