Nazwa projektu: Studium wpływu obrządku pogrzebowego społeczności pradziejowych na krajobraz. Kurhany kultury mogiłowej w Lesie Krotoszyn na pograniczu śląsko-wielkopolskim.
Osoba prowadząca: mgr Mateusz Stróżyk
Finansowanie: Narodowe Centrum Nauki (NCN), grant dla osób rozpoczynających karierę naukową i nieposiadających stopnia naukowego doktora.
Czas trwania: 2014 – 2017
Cele: Projekt ma na celu ukazanie relacji zachodzących pomiędzy obrzędową aktywnością społeczności pradziejowych (kultury mogiłowej) a krajobrazem. Podjęta problematyka dotyczy okresu ok. połowy II tys. przed Chr., tj. lat 1550-1300 przed Chr. Przedkładany projekt wychodzi naprzeciw potrzebom przełamania widocznego impasu w badaniach nad kulturą mogiłową na ziemiach polskich. W przypadku Europy Środkowej okres ten wiąże się bezpośrednio z rozwojem i dominacją kultury mogiłowej – jednostki taksonomicznej wyróżnianej na rozległych obszarach sięgających na zachodzie doliny Renu, a na wschodzie łuku Karpat, natomiast na linii północ-południe zajmującej tereny od granicy Niżu Europejskiego, aż po Przedgórze Alpejskie. W porównaniu z poprzedzającymi ją kulturami archeologicznymi, określanymi wspólnym mianem środkowo-europejskiej cywilizacji wczesnobrązowej, krąg kultur mogiłowych należy uważać za nową jakość społeczno-kulturową odznaczającą się zmianami w formach oraz wzorcach ornamentacyjnych przedmiotów brązowych, rzadziej naczyń ceramicznych. Przede wszystkim mamy tu jednak do czynienia z wyraźnym zwrotem jaki dokonał się w aspekcie światopoglądowym, czego odzwierciedleniem jest nowy, powszechnie występujący w całej ekumenie kręgu kultur mogiłowych, kurhanowy obrządek pogrzebowy. Kurhany to także jedyna kategoria źródeł związanych z kulturą mogiłową, która umożliwia jej głębszą analizę.
Obszarem, na którym zamierza się realizować zadania badawcze projektu jest teren Lasu Krotoszyn. Blisko 150-letnia metryka lasu spowodowała, że w obrębie starodrzewia zachowały się liczne obiekty archeologiczne, przede wszystkim kurhany, stanowiące praktycznie niezmieniony element krajobrazu kulturowego epoki brązu. Jest to sytuacja unikalna gdyż wprowadzenie mechanizacji w agrotechnice: orka parowa (w XIX wieku) i ciągniki spalinowe (w XX wieku), spowodowało w wielu obszarach Polski wyraźną redukcję i dewastację krajobrazu kulturowego.
Metodyka: Bazą metodologiczną projektu będzie koncepcja archeologii krajobrazu. Wykorzystywana jest ona do charakterystyki obszarów badań archeologicznych, analizy wzajemnych relacji pomiędzy stanowiskami i tworzenia interpretacji. Na podstawie uzyskanych informacji interpretuje się zagadnienia związane relacjami między człowiekiem, a środowiskiem, w pradziejach. Traktuje ona krajobraz jako elementem dynamiczny, ustawicznie oddziałującym na kulturę i przez nią zmieniany (krajobraz kulturowy). Metodyka projektu zakłada aplikację Systemu Informacji Geograficznej (GIS) w celu przeprowadzenia bardziej kompleksowych analiz przestrzennych i unifikacje danych w ramach jednego standardu. Podstawą wnioskowania będą w tym przypadku: numeryczny model terenu, uzyskany w wyniku lotniczego skaningu laserowego – ALS, mapy tematyczne, wyniki serii odwiertów glebowych. W celu zbadania struktury wewnętrznej kurhanów przewidziane jest przeprowadzenie prospekcji geofizycznej na wytypowanych kurhanach wraz z porównaniem rezultatów badań pozyskanych na drodze starszych wykopalisk.
Wyniki: W trakcie prac nad programem badawczym poszczególne etapy jego realizacji poddawane będą pod dyskusję w ramach konferencji naukowych w kraju i zagranicą.
Projekt zaowocuje wypracowaniem nowego modelu metodyczno-metodologicznego optymalnie odpowiadającego potrzebom naukowym oraz konserwatorskim w zakresie badań kurhanów epoki brązu na obszarach zalesionych. Poszerzy znacząco pulę informacji dotyczących najistotniejszej i najbardziej licznej grupy źródeł kultury mogiłowej. Realizacja projektu odpowie na szereg kluczowych pytań dotyczących praktyk obrzędowych/funeralnych kultury mogiłowej, zarazem jednak dane przestrzenne opracowane w środowisku cyfrowym podlegać będą mogły kolejnym etapom analitycznym, które umożliwi rozwój metod z zakresu GIS. W ogólniejszej perspektywie ma to być jeden z elementów szerszego projektu charakteryzującego kulturę mogiłową na ziemiach polskich oraz ukazującego jej specyfikę w ramach generalnego rozwoju tego fenomenu kulturowego w wymiarze środkowoeuropejskim.
