Jarmila Kaczmarek, artykuł opublikowano w: „Muzeum Archeologiczne w Poznaniu. Historia i współczesność”, red. M. Przybył, Poznań 2007
Historia Muzeum
Początki działalności dzisiejszego poznańskiego Muzeum Archeologicznego przypadają na drugą połowę wieku XIX, kiedy to w Wielkopolsce, podobnie jak w całej Europie, nastąpił gwałtowny wzrost zainteresowań starożytnictwem, w tym archeologią. Jednocześnie zabory wymusiły na Polakach powoływanie rozmaitych organizacji społecznych, które w zastępstwie własnego państwa wspierały rozwój polskiej kultury, nauki i gospodarki. Właśnie taką rolę – mecenasa polskiej nauki i kultury – spełniało utworzone w 1857 roku po trzydziestoletnich staraniach Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie. 23 września tegoż roku przy Towarzystwie powstało “Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich w Wielkim Księstwie Poznańskim” zwane też “Muzeum Starożytności Krajowych”. W 1882 r. zmieniło ono nazwę na “Muzeum im. Mielżyńskich”, w uznaniu za ogromny wkład hrabiów Mileżyńskich w jego rozwój.
Muzeum gromadziło rozmaite pamiątki narodowe, do których zaliczano m.in. zabytki archeologiczne, pozyskiwane zarówno w darze jak i w wyniku prac wykopaliskowych. Siedzibą Muzeum i całego Towarzystwa były kolejno: Biblioteka Raczyńskich (1857–1870), Hotel Bazar (1870–1882), a następnie gmach przy ówczesnej ulicy Młyńskiej (obecnie Mielżyńskiego), kilkakrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Opiekę nad kolekcjami zabytków sprawowali konserwatorzy zbiorów (dzisiejsi kustosze). Funkcje te pełnili kolejno: nauczyciel Maksymilian Studniarski (1858 – 1860), emerytowany ochmistrz Rogera Raczyńskiego i nauczyciel domowy Albin Gorecki (1860–1866), prawnik i dziennikarz Władysław Wierzbiński (1866–1868), nauczyciel i literat Hieronim Feldmanowski (1868–1882), Klemens Kantecki (1882–1885), historyk, filolog Bolesław Erzepki (1885 – 1923) oraz prahistoryk Józef Kostrzewski (1914 – 1923 – jako II konserwator). W pierwszych latach istnienia Muzeum dużą rolę w tworzeniu zbiorów odegrał też ówczesny sekretarz Towarzystwa – Leon Wegner.
Już pod koniec XIX w. Muzeum im. Mielżyńskich posiadało największe zbiory archeologiczne spośród towarzystw naukowych działających na terenie ówczesnego państwa pruskiego. Tak dobry wynik uzyskano głównie dzięki wsparciu polskich ziemian i duchowieństwa, za sprawą których pozyskano wiele kolekcji prywatnych. Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Nauk brali udział także w badaniach archeologicznych, powiększając tą drogą zbiory muzealne. Wśród pozyskanych kolekcji nie brakowało obiektów unikatowych, jak np. wołki z Bytynia (pow.szamotulski) z wczesnej epoki brązu, czy obiektów pochodzących ze stanowisk zbadanych na najwyższym ówczesnym poziomie naukowym (np. materiały z Manieczek, pow. Śremski, badanych przez Antoniego Białeckiego w 1858 r.). Aby pracom wykopaliskowym nadać jak najwyższy poziom naukowy, przy Towarzystwie powołano Komisję Archeologiczną (od 1885 r. Sekcję Archeologiczną). Działała ona wprawdzie okresowo, ale była ośrodkiem wymiany myśli, inspirowała członków do podejmowania wykopalisk i publikacji ich wyników. Do najbardziej znanych członków tej komisji należeli w początkach jej istnienia Antoni Białecki i Kazimierz Szulc, a później także Władysław Jażdżewski i Hieronim Feldmanowski. Po powołaniu Sekcji w 1885 r. działali w niej m.in. Klemens Koehler, Romuald i Bolesław Erzepkowie, Władysław Łebiński, Wincenty Zenkteller, Augustyn Kalk, Ignacy Zakrzewski i Albin Węsierski. Wielu z owych członków Komisji Archeologicznej przyczyniło się ogromnie nie tylko do rozwoju wielkopolskich badań archeologicznych, ale wsparło swymi zbiorami Muzeum TPNP.
