dr Iwona Sobkowiak – Tabaka
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań
Interdyscyplinarne badania schyłkowopaleolitycznego osadnictwa na stanowisku nr 10 w Lubrzy
Interdyscyplinarne badania na schyłkowopaleolitycznym stanowisku nr 10 w Lubrzy, prowadzone są od 2011 roku z ramienia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, Ośrodka Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych, w ramach trzyletniego projektu badawczego
nr 2011/01/D/HS3/04134 pt. „Późnoglacjalne społeczności łowiecko-zbierackie Pojezierza Lubuskiego. Chronologia, systematyka, podstawy utrzymania”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
W prezentacji przedstawione zostaną dotychczasowe rezultaty dwóch sezonów badawczych
w zakresie chronologii osadnictwa, wytwórczości krzemieniarskiej, rekonstrukcji paleośrodowiska na podstawie badań geomorfologicznych, archeobotanicznych, malakologicznych i tefrochronologicznych oraz paleośrodowiskowch uwarunkowań lokalizacji stanowiska z wykorzystaniem narzędzi GIS.
lic. Aleksandra Rakoca, mgr Piotr Wawrzyniak
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra
Schyłkowopaleolityczne i wczesnomezolityczne materiały krzemienne ze stanowiska Kijewo 6, woj. wielkopolskie
Pozyskane w roku 2011 materiały krzemienne ze stanowiska Kijewo 6
(AZP 56-31/105), gm. Środa Wlkp., woj. wielkopolskie posłużyły jako baza źródłowa do opracowania typologiczno-technologicznego skupiającego się na próbie jednoznacznego przyporządkowania materiałów krzemiennych do okresu schyłkowego paleolitu i wczesnego mezolitu. Na podstawie analizy metodą składanek w połączeniu z klasyfikacją dynamiczną, łańcuchem operacji oraz analizą reliefu zaobserwowano, że znaczna część zbioru krzemiennego pochodzi z okresu schyłkowego paleolitu (korelowanego w tym przypadku
z kulturą świderską), a materiały mezolityczne mają charakter doraźny. Ponadto stwierdzono, iż prócz podobieństwa technologicznego, typologicznego i morfologicznego oraz procesów podepozycyjnych, które wpływają na przemieszania warstw wraz z zalegającymi w nich materiałami zabytkowymi dodatkowym utrudnieniem przy rozdzielaniu materiałów krzemiennych jest zjawisko mikrolityzacji schyłkowopaleolitycznej. Jej przyczyn można dopatrywać się na gruncie historyczno-kulturowym, społecznym oraz gospodarczym. Wykształcenie się lokalnych ugrupowań mezolitycznych na bazie starszych społeczności, nauka łupania krzemienia oraz reżim surowcowy występujący na Niżu Polskim to równie prawdopodobne powody zaobserwowanego zjawiska, które wzajemnie się nie wykluczają
i mogły występować jednocześnie.
dr hab. Jacek Kabaciński, prof. PAN
Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Stanowisko wczesnomezolityczne w Krzyżu Wielkopolskim
Badania stanowiska wczesno-mezolitycznego w Krzyżu Wielkopolskim, prowadzone
w latach 2005-2013, dostarczyły wszechstronnych danych związanych z gospodarką
i sposobami bytowania społeczności wczesnoholocenskich zamieszkujących centralną część Niżu Polskiego. Na szczególną uwagę zasługuje odkrycie bogatego zestawu narzędzi wykonanych z poroża i kości, którym towarzyszą pozostałości od ich produkcji. Badania dostarczyły również przesłanek dla określenia sezonowości podejmowanych działań gospodarczych oraz dla rekonstrukcji dynamiki przemian lokalnego środowiska przyrodniczego.
dr hab. Przemysław Makarowicz
Instytut Prahistorii UAM, Poznań
Wyniki badań osady metalurgów kultury mogiłowej w Szczepidle, gm. Krzymów,
woj. wielkopolskie, stan 17
W trakcie trwających 10 sezonów badań wykopaliskowych i nieinwazyjnych na stanowisku 17 w Szczepidle gm. Krzymów, woj. wielkopolskie, udokumentowano unikalną w skali środkowoeuropejskiej osadę metalurgów kultury mogiłowej z 2. połowy II tys. przed Chr.
Na 35,5 arach zbadanych wykopaliskowo odnotowano: 291 obiektów nieruchomych oraz
22 tys. różnorodnych źródeł ruchomych. Udokumentowano warsztat metalurgiczny
oraz relikty całego procesu odlewniczego: surowiec, półwytwory, gotowe wyroby z brązu, fragmenty tygli i łyżek odlewniczych, żużel i narzędzia cyzelerskie. Wykonano szereg
analiz z zakresu „archaeological sciences”: paleobotanicznych, geomorfologicznych, paleopedologicznych, palinologicznych, radiowęglowych, paleozoologicznych, technoarcheologicznych i metaloznawczych. Datowania 14C oraz analizy typochronologiczne sugerują funkcjonowanie osady przed 250-300 lat.
prof. dr hab. Janusz Czebreszuk, dr Mateusz Jaeger, dr Łukasz Pospieszny, mgr Mateusz Cwaliński, mgr Jakub Niebieszczański, mgr Mateusz Stróżyk
Instytut Prahistorii UAM, Poznań
Modelowe nieinwazyjne badania obszarów leśnych. Krajobraz kulturowy środkowej
epoki brązu w Lesie Krotoszyn
Niniejsza prezentacja jest podsumowaniem nieinwazyjnych badań archeologicznych na terenie Lasu Krotoszyn w roku 2012 sfinansowanych przez Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz wykonywanych od roku 2008 prac, mających na celu rozpoznanie krajobrazu kulturowego południowej Wielkopolski. Prezentacja zawiera zarówno opis metodyki zastosowanej w projekcie jak i interpretację wyników, tworząc w ten sposób model postępowania badawczego, możliwy do ekstrapolowania na inne obszary jako wzór.
mgr Andrzej Krzyszowski
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
Nowoodkryta osada ludności kultury łużyckiej w Napachaniu, stan. 59 (ark. AZP 50-26, nr 201) – na trasie budowy zachodniej obwodnicy miasta Poznania
W lipcu i sierpniu 2013r. prowadzone były na tym stanowisku ratownicze badania wykopaliskowe związane z budową Zachodniej Obwodnicy drogowej m. Poznania w ciągu drogi krajowej nr S11 na odcinku Złotkowo – autostrada A2. Metodycznie wyeksplorowano powierzchnię niespełna 1 ha odkrywając 707 obiektów nieruchomych oraz ponad 14 tys. Zabytków ruchomych (11675 fragmentów ceramiki, 417 przedmiotów krzemiennych,
1901 grudek polepy, 137 fragmentów kości zwierzęcych, 4 próbki węgli drzewnych,
16 przedmiotów kamiennych: żarna, podkładki do rozcieraczy, rozcieracze, toporki i osełki, 30 przedmiotów metalowych ze srebra, brązu, żelaza i ołowiu, 3 przedmioty gliniane: ciężarki tkackie, przęślik) – reprezentujących ślady pozostałości materialnych z sześciu horyzontów chronologicznych, rejestrując materiały archeologiczne zupełnie dotąd nie znane. A są to:
1) obozowisko z okresu mezolitu, 2) ślady osadnictwa z okresu neolitu, 3) rozległa osada ludności kultury łużyckiej, 4) ślad osadnictwa ludności kultury przeworskiej, z okresu przedrzymskiego, 5) ślad osadnictwa z okresu wczesnośredniowiecznego, i 6) punkt osadniczy z okresu nowożytnego. Największą wartość merytoryczną przedstawiają źródła
z okresu kultury łużyckiej. Pozostałe źródła, wprawdzie znacznie mniej liczebne, są jednak również wartościowe naukowo, choćby wspomnieć tu krzemienny zbiór z okresu mezolitu, m.in. z trójkątem janisławickim, pojedyncze znalezisko fragmentu ręcznej wagi składanej
z IX-XI wieku okresu wczesnego średniowiecza (typu Ic wg typologii K. Wachowskiego)
czy też znalezisko srebrnej monety, w postaci szeląga ryskiego króla Zygmunta III Wazy (Kop. II/240, 30a), wybitego w Rydze w 1618 roku.
Najciekawszym odkryciem na tym stanowisku były pozostałości po osadzie
(i 4 grobach) ludności kultury łużyckiej, datowanych na schyłek młodszej epoki brązu (V EB) po prawdopodobnie koniec młodszego okresu halsztackiego (HaD). Wszystkie wyróżnione podczas tych badań obiekty nieruchome w liczbie 707 obiektów reprezentują wyłącznie ten horyzont kulturowy. Przedmioty metalowe z tego okresu chronologicznego m.in. reprezentują: dwa fragmenty bransolet z brązu, fragment naszyjnika, fragment brązowych szczypczyków, fragment głowni noża lub brzytwy (wzgl. sierpa) czy dwa fragmenty głowni żelaznych noży. Na uwagę zasługują jeszcze dwa przedmioty z brązu będące okazami nie gotowych przedmiotów, lecz surowca. Pierwszy z nich wystąpił w postaci „placka”, zaś drugi miał formę sztabkowatą. Zarówno oba okazy surowca, jak i inne fragmenty wyrobów brązowych świadczą, iż na tym stanowisku prawdopodobnie funkcjonował odlewnik parający się wytwórczością brązowniczą.
mgr Krzysztof Socha
Muzeum Twierdzy Kostrzyn
Od birytualnego cmentarzyska ludności kultury mogiłowej po osadę średniowieczną. Wyniki badań wielokulturowego stanowiska nr 20 w Górzycy, pow. słubicki, woj. lubuskie
Prace wykopaliskowe na stanowisku nr 20 w Górzycy rozpoczęto w lipcu 2008 roku i z przerwami kontynuowano je do grudnia 2010 roku. Miały one związek z utworzeniem
w tym miejscu strefy przemysłowej. Badaniami kierował mgr K. Socha przy współpracy
z mgr J. Sójkowską-Sochą. Podczas dotychczasowych trzech sezonów wykopaliskowych na tym stanowisku zbadano powierzchnię około 48 arów, odkrywając 953 obiekty archeologiczne. W trakcie badań zadokumentowano relikty osadnictwa z kilku okresów chronologicznych: począwszy od epoki kamienia, przez kulturę łużycką, okres wczesnego średniowiecza i średniowiecza, aż po nowożytność. Odkryto również kilka cmentarzysk: birytualne – ludności kultury mogiłowej (II i II/III OEB), ciałopalne – ludności kultury łużyckiej (III i IV/V OEB), ciałopalne – ludności tzw. grupy lubuskiej nadłabskiego kręgu kulturowego (faza B2 – B1 okresu rzymskiego), birytualne – społeczności kultury wielbarskiej (faza B2 – C1 okresu rzymskiego) oraz szkieletowe z okresu wczesnego średniowiecza
(X-XI w.). Do najważniejszych odkryć dokonanych w Górzycy zaliczyć należy m.in.: grób wojownika ludności kultury mogiłowej, wyposażony w miecz wykonany z brązu; grób
tzw. księżniczki, wyposażony w naczynie terra sigillata wykonanae w środkowogalijskim Lezoux, czy też pochówek konia na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym.
mgr Sebastian Przybylski
Ostrów Wielkopolski
Osadnictwo kultury przeworskiej w dorzeczach górnej Baryczy i Ołoboku
W sieci osadniczej kultury przeworskiej na terenie dorzeczy górnej Baryczy i Ołoboku czytelny jest jej silny związek z otaczającym środowiskiem oraz wpływ tego środowiska na gospodarkę zamieszkującej go ludności. Granicę omawianego obszaru wyznaczają źródła dopływów obu rzek. Wyraźne jest na omawianym terenie rozprzestrzenienie się osadnictwa w młodszym okresie przedrzymskim, jego regres we wczesnym okresie wpływów rzymskich, oraz największy rozwój w późnym i kres we wczesnym okresie wędrówek ludów. Charakterystyczne jest punktowe jego występowanie przez cały czas funkcjonowania kultury przeworskiej, zależność od: rodzaju gleb, dostępu do wody i co pozornie sprzeczne ochrony przed nią a także występowania rudy darniowej.
Dobrze rozwinięta sieć strumieni w dorzeczach górnej Baryczy i Ołoboku, z towarzyszącymi im obszarami podmokłymi i dużym udziałem lasów w pradziejach w powierzchni omawianego obszaru stworzyła specyficzną sytuację dla osadnictwa. Na południe od Baryczy (zarówno właściwej rzeki płynącej na zachód, jak i płynącej na wschód Leniwej Baryczy), znajduje się mniej osad niż na północy. Nawet uwzględniając wyraźnie większy współcześnie stosunek zalesienia części południowej do północnej dorzecza, co mogło ograniczyć badania powierzchniowe w ramach programu AZP obszar dostępny dla badaczy dostarczył obiektywnie mniej stanowisk. Można to wiązać z zabagnieniem wzdłuż Baryczy stanowiącym jakby naturalną granicę, oddzielającą wyraźnie społeczności po obu brzegach.
mgr Adriana Romańska
Instytut Prahistorii UAM, Poznań
Końcowe sprawozdanie z badań cmentarzyska z okresu rzymskiego w Karczynie,
gm. Inowrocław
Jesienią 2010 r. zakończone zostały wieloletnie, ratownicze badania nekropolii z okresu rzymskiego w Karczynie, stan.21/22, gm. Inowrocław. Prowadzone przez Ekspedycję Archeologiczną IP UAM badania, finansowane były ze źródeł Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, oraz ze środków własnych Instytutu Prahistorii. Ogółem w trakcie 5 sezonów (w latach 2002, 2003, 2005, 2006 i 2010), zarejestrowano 121 grobów, eksploracją objęto powierzchnie ponad 130 arów, co pozwoliło na zbadanie całej, największej na Kujawach, nekropolii z okresu wpływów rzymskich. Odkryte w Karczynie groby prezentują wszystkie, znane z okresu wpływów rzymskich, formy pochówków: grobowce „książęce” (2), groby szkieletowe płaskie, groby ciałopalne popielnicowe, groby ciałopalne jamowe, oraz rozległe cmentarzysko warstwowe.
Pozyskane w trakcie badań liczne materiały zabytkowe (głównie naczynie i fragmenty naczyń ceramicznych oraz wykonane z brązu i żelaza, często posrebrzane zapinki) pozwalają na, wstępne na tym etapie prac, określenie ram czasowych funkcjonowania nekropoli na fazy B1b – C3/D okresu rzymskiego. Prócz wspomnianych materiałów o charakterze datującym
w wyniku badań pozyskano liczne ozdoby (paciorki szklane i burszynowe, wiaderkowate zawieszki brązowe, pierścionki z druty brązowego, szpile brązowe i kościane, naszyjnik brązowy), elementy stroju (głównie sprzączki brązowe i żelazne), elementy uzbrojenia (wyłącznie w grobach ciałopalnych – wykonane z brązu i żelaza groty i umba), a także narzędzia i przedmioty codziennego użytku (żelazne i brązowe noże, igły brązowe, przęślica, narzędzia kościane i kamienne, oraz liczne przęśliki gliniane). Do najcenniejszych, niewątpliwie, należy odkryty w ostatnim sezonie (rok 2010) brązowy posrebrzany rondel (zbliżony do typu E140). Obecnie prowadzone są prace gabinetowe, w tym liczne analizy specjalistyczne, których efektem będzie monografia cmentarzyska w Karczynie.
mgr Ewa Pawlak
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra
Badania ratownicze na cmentarzysku z okresu wpływów rzymskich w Osieku,
pow. jarociński
Badania, którymi kierowała Ewa Pawlak prowadzono na obszarze zagrożonym bezpośrednio eksploatacją żwiru oraz na terenie sąsiednich działek w celu uchwycenia zasięgu cmentarzyska. Był to IV i V sezon badań finansowanych przez Muzeum Regionalne w Jarocinie. Łącznie w latach 2010-2012 rozpoznano przestrzeń 2380 m2. Wśród 256 obiektów wyróżniono relikty osadnictwa kultury pucharów lejkowatych, kultury łużyckiej i z okresu nowożytnego. 70 obiektów związane było z cmentarzyskiem z okresu wpływów rzymskich. Rejestrowano pochówki jamowe, wyłącznie ciałopalne, w których szczątki składano wprost do jamy, a w nielicznych przypadkach do popielnic. W wyposażeniu dominują ułamki naczyń, w mniejszej ilości w grobach o młodszej chronologii i znacznie liczniej w grobach z początków użytkowania nekropolii. W czterech grobach odkryto elementy uzbrojenia: umba, imacze, groty włóczni i okucia tarczy. Uwagę zwraca niewielki fragment naczynia toczonego, wykonanego zapewne w celtyckich warsztatach na Śląsku. Badania kontynuowano w 2013 r. i przewidywane są kolejne sezony.
mgr Igor Kołoszuk
Instytut Prahistorii UAM, Poznań
Wyniki badań weryfikacyjno-rozpoznawczych na cmentarzysku kurhanowym z okresu wpływów rzymskich w Grudnej, stan. 2, pow. złotowski, woj. wielkopolskie
Badania weryfikacyjno-rozpoznawcze na cmentarzysku kurhanowym z OWR w Grudnej, stan. 2 przeprowadzono w sierpniu i wrześniu 2012 roku. Na powierzchni 1ha wykonano badania geofizyczne oraz sporządzono plany warstwicowy. Metodami wykopaliskowymi zbadano ¼ nasypu kurhanowego nr 10. U jego podnóża natrafiono na pozostałości grobu z bogatym wyposażeniem wśród którego znajdowało się m. in importowane brązowe naczynie typu 142 wg Eggersa ze stemplem wykonawcy P.CIPIPOLIBI(F?).
mgr Marcin Krzepkowski, mgr Tomasz Podzerek
Pracownia Dokumentacji Archeologicznej, Dąbrowa Górnicza; Muzeum Regionalne
w Wągrowcu
Osadnictwo kultury wielbarskiej na terenie powiatu wągrowieckiego.
Badania 2011-2012 r.
Badania ratownicze i powierzchniowe prowadzone na terenie powiatu wągrowieckiego w latach 2010-2012 pozwoliły między innymi na częściowe rozpoznanie kilku stanowisk wiązanych z osadnictwem kultury wielbarskiej. Obszar badań koncentrował się w rejonie Popowa Kościelnego, gm. Mieścisko i Kakulina, gm. Skoki, gdzie już w początkach XX wieku notowano przypadkowe znaleziska z okresu wpływów rzymskich.
Stanowiska badane w latach 2010-2012:
Popowo Kościelne, stan. 50 (AZP 46-31/79)
Badania realizowane w związku z budową osiedla domów jednorodzinnych. Obserwacje prowadzono w 6 wykopach budowlanych. W 3 z nich natrafiono na relikty osady wielbarskie: jamy, dołki posłupowe, 2 paleniska, 2 studnie, bez zachowanych konstrukcji drewnianych.
Kakulin, stan. 14 (AZP 46-31/272)
Badania związane z rozbudową gospodarstwa rolnego. Przebadano około 2 arów powierzchni stanowiska odsłaniając pracownię hutniczą z II – pocz. III w. n.e. Zadokumentowano 22 kotlinki dymarskie, 9 palenisk, pozostałości mielerza, oraz 3 inne obiekty związane z obróbką żelaza. Na północ od zlokalizowano kolejne stanowisko żużla.
Kakulin, stan. 20 (AZP 46-31/278)
Szczegółowe badania powierzchniowe stanowiska ujawniły w jego części E koncentrację żużli i polepy związanej z konstrukcjami naziemnymi pieców hutniczych.
W związku z zaplanowanymi już pracami inwestycyjnymi, badania archeologiczne w rejonie Popowa Kościelnego i Kakulina będą w najbliższym czasie kontynuowane. W celu zinwentaryzowania kolejnych piecowisk hutniczych na tym terenie niezbędne jest przeprowadzenie szczegółowych badań powierzchniowych pozostałych stanowisk kultury wielbarskiej.
dr Józef Bednarczyk
Instytut Prahistorii UAM, Poznań
Badania zespołu osadniczego kultury przeworskiej w Parchankach, gm. Dąbrowa Biskupia (stanowiska 8,12,12A,24)
Badania archeologiczne tytułowych stanowisk prowadzone były przez Zespół Badań Kujaw Instytutu Prahistorii UAM sukcesywnie od lat 80-tych ub. wieku z zastosowaniem różnych metod rozpoznawczych (nieinwazyjnych) oraz – w ograniczonym zakresie eksploracji wykopaliskowej. Stwierdzono, że na wymienionych stanowiskach usytuowana była rozległa (ponad 20 ha) kilkuczłonowa osada kultury przeworskiej (fazy B-D) oraz cmentarzysko.
Na szczególne wyróżnienie zasługuje wyjątkowo liczny zbiór zabytków metalowych
(ponad 700) zarejestrowanych – przy użyciu detektora na powierzchni i w warstwie ornej, datowanych w większości na okres rzymski (około 400) oraz na okres nowożytny
(około 200). Wśród zabytków z okresu rzymskiego najliczniej reprezentowane są monety
(ponad 160), zapinki (55), rzadziej (80) różne elementy stroju i przedmioty użytku codziennego.
Ostatnie badania wykopaliskowe przeprowadzono w 2011 roku, celem wydobycia
i zabezpieczenia, zalegających w warstwie ornej denarów rzymskich pochodzących
z naruszonego przez orkę depozytu. Pozyskano kolejnych ponad 60 monet (łącznie 130) wybitych w latach panowania cesarzy od Wespazjana do Marka Aureliusza i ustalono kontekst złożenia depozytu. Na zbadanej powierzchni 2,5 ara wydzielono kilkadziesiąt obiektów tworzących zagrodę złożoną z ziemiankowego budynku mieszkalnego, piwniczki-chłodni, pieca wapienniczego i kilku innych urządzeń. Zrejestrowano ponad 2700 fragmentów ceramiki (w tym zdobione stempelkiem), kilka zapinek, sprzączek, grzebieni, szpil, przęślików, ciężarków tkackich, narzędzi kościanych oraz nóż żelazny i młotek, a także kilkadziesiąt bryłek bursztynu, jeden półwytwór i dwa paciorki wskazujące, być może na obecność warsztatu produkcyjnego.
W świetle dotychczasowych badań zespół stanowisk w Parchankach jawi się jako jeden
z węzłowych punktów sieci osadniczej KP w regionie Kujaw – ośrodek wymiany handlowej, wyspecjalizowanej wytwórczości i prawdopodobnie centrum władzy.
dr Kinga Zamelska-Monczak
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań
Badania archeologiczne na grodziskach wczesnośredniowiecznych w Gliniku i Santoku w latach 2010-2012 – najnowsze wyniki prac
Grody w Santoku i Gliniku (woj. lubuskie), usytuowano w strefie pogranicza dwóch ważnych regionów – Wielkopolski i Pomorza, które kształtuje Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, wykorzystywana przez rzeki: Wartę i Noteć. Pradolina ta od pradziejów stanowiła atrakcyjny obszar osadniczy oraz szlak komunikacyjny o układzie równoleżnikowym. Badania archeologiczne prowadzone w ostatnich latach na obu grodziskach dostarczyły wielu interesujących informacji, które pozwalają uzupełnić dane na temat charakteru tych ośrodków, ich chronologii oraz roli, jaką odegrały w starszych fazach wczesnego średniowiecza.
Santok był jednym z ważniejszych obiektów w regionie, a jego początki sięgają końca VIII stulecia. Rozwinął się jako ośrodek handlowy usytuowany w dogodnym punkcie na szlaku wodnym, a funkcję ważnego centrum pełnił właściwie przez całe średniowiecze. Badania archeologiczne w sezonach 2010-2012 skupiły się na rozpoznaniu dawnego wnętrza grodu – miejsca, gdzie ponad 50 lat temu odsłonięto relikty kamiennego fundamentu datowanego na początek XI stulecia. Rozpoznano nawarstwienia zarówno wokół konstrukcji kamiennej oraz te zalegające bezpośrednio poniżej, zachowanych do dziś w niewielkiej tylko części, reliktów. Wstępne wyniki wskazują, że ta strefa wnętrza grodu wyraźnie wyróżniała się na tle typowo mieszkalnego czy związanego z działalnością gospodarczą otoczenia.
Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 2011-2012 na grodzisku w Gliniku były pierwszymi pracami wykonanymi na tym stanowisku, a ich celem było wstępne rozpoznanie charakteru i chronologii obiektu. Badania miały niewielki zakres i objęły umocnienia obronne dawnego grodu oraz częściowo majdan, w części przy wewnętrznej partii wału. Odsłonięto pozostałości drewniano-ziemnych konstrukcji umocnień oraz ślady obiektów, najpewniej mieszkalnych, skupiających się w partii wzdłuż wewnętrznej linii wału. Wstępne ustalenie chronologii, oparte na analizie materiału zabytkowego, głównie ceramiki naczyniowej, wskazuje na wiek IX, jako prawdopodobny czas funkcjonowania ośrodka. Byłby to drugi, obok Santoka, gród w tej strefie pogranicza Wielkopolski, funkcjonujący w starszych fazach wczesnego średniowiecza, przed organizacją państwa piastowskiego.
mgr Paweł Pawlak, mgr Paulina Wesołowska
Pracownia Archeologiczno- Konserwatorska Henryk Klunder, Poznań
Badania archeologiczne na Śródce w Poznaniu w latach 2012-2013
W latach 2012-13, Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska Henryka Klundera przeprowadziła badania wykopaliskowe, którymi kierował Paweł Pawlak, na terenie działek usytuowanych przy ul. Śródka 7 w Poznaniu. Były one związane z planowaną w tym miejscu budową domu mieszkalnego. Ogółem rozpoznano teren o powierzchni 350 m2, do głębokości 2,5-4,8 m, rejestrując nawarstwienia i obiekty (łącznie odkryto ich około 400) związane z osadnictwem pradziejowym (kultura pucharów lejkowatych, kultura łużycka/pomorska, kultura przeworska), wczesnośredniowiecznym oraz późnośredniowiecznym i nowożytnym. Na szczególną uwagę zasługuje cmentarzysko znane od lat 90. XX wieku, z badań na sąsiedniej działce usytuowanej przy ul. Rynek Śródecki 4, a rozpoznane również w części w ostatnich dwóch sezonach. Odsłonięto i zadokumentowano kolejnych 150 pochówków szkieletowych (łącznie na tym cmentarzysku rozpoznano 350 grobów), datowanych na okres od połowy XI do końca XII, względnie XII/XIII w. Na podstawie dotychczasowych prac sądzić wolno, że na Śródce chowano zmarłych mieszkańców grodu na pobliskim Ostrowie Tumskim. W miejscu tym w okresie od połowy X do połowy XI wieku, znajdowała się duża osada z budynkami naziemnymi, stanowiąca gospodarcze zaplecze grodu. Z krótkotrwałym pobytem dominikanów na Śródce w latach 30.-40. XIII w., związane są unikatowe relikty pracowni ludwisarskiej (pozostałości innego warsztatu tego typu odkryto w 1996 roku).
W trakcie badań odkryto również liczne pozostałości zabudowy średniowiecznego
i nowożytnego miasta lokacyjnego z bardzo licznymi źródłami ruchomymi.
dr Jarosław Rola, mgr Magdalena Stasiak
Muzeum Okręgowe w Pile, Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie
Cmentarzysko z okresu średniowiecza przy ul. 11 Listopada w Pile, stan. 118
Pod koniec sierpnia 2012 roku w wyniku prac związanych z wymianą fragmentu wodociągu doszło do odkrycia grobów szkieletowych. W rezultacie przeprowadzonych badań interwencyjnych odsłonięto pozostałości kilkunastu jam grobowych, będących fragmentem cmentarzyska rzędowego. Wspólnymi cechami niemal wszystkich odsłoniętych grobów był niedbały sposób przygotowania jam grobowych oraz nietypowy układ szkieletów.
Na podstawie wykonanej serii datowań radiowęglowych chronologię pochówków zamknięto w przedziale 1390-1420 AD.
mgr Andrzej Krzyszowski
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
Buk, z dziejów średniowiecznego i nowożytnego miasta (wyniki nadzoru archeologicznego przy budowie kanalizacji sanitarnej w latach 2010-011)
W latach 2010-2011 autor prowadził nadzór archeologiczny w mieście Buk, w związku z budową kanalizacji sanitarnej. Największym sukcesem tych badań było odkrycie, zlokalizowanie i po raz pierwszy fachowe zadokumentowanie fragmentu średniowiecznych murów obronnych miasta (na ul. Grodziskiej). Odsłonięto również fragment sieci kanalizacji wodnej w postaci drewnianych rur, na ulicy Poprzecznej (datowanych dendrochronologicznie), których wiek budowy ustalono na lata po 1508 roku. Kolejnym ważnym rezultatem prac archeologicznych było odkrycie w obrębie ulicy Ratuszowej średniowiecznych fragmentów b. pałacu biskupów poznańskich. Były to pozostałości po zabudowie podpiwniczenia w postaci ceglanego fragmentu sklepienia i filaru oraz konstrukcji w postaci fragmentu drewnianej ściany zrębowej domostwa. Ostatnim spektakularnym efektem prac archeologicznych było znalezienie – już poza obrębem średniowiecznych miejskich murów obronnych – doskonale zachowanego średniowiecznego żelaznego miecza,
i co jest rzadkością, zaopatrzonego w żelazny trzewik pochwy miecza. Interpretacja funkcjonalna tego ostatniego znaleziska, dopuszcza uznanie go jako średniowiecznego depozytu z czasów konfliktu grunwaldzkiego z zakonem krzyżackim.
mgr Artur Dębski
Pracownia Archeologiczno- Konserwatorska MOS MAIORUM, Poznań
Badania ratownicze przy kanonii nr 6 położonej na Ostrowie Tumskim w Poznaniu
Badania ratownicze przy kanonii nr 6 położonej na Ostrowie Tumskim w Poznaniu prowadzono w latach 2012-2013 w związku z rewitalizacją budynku i jego otoczenia. W trakcie prac stwierdzono, że wbrew panującej powszechnie opinii bryła kanonii powstała dopiero około połowy XVIII wieku. Poniżej jej fundamentów odkryto natomiast relikty innych obiektów architektonicznych, datowanych co najmniej od początków XVI w., w tym wzmiankowanej w źródłach kanonii zwanej „Fundi Godziemba”. Przeprowadzone badania umożliwiły także odtworzenie dynamiki procesów osadniczych mających miejsce na tym terenie od czasów wczesnego średniowiecza.
dr Michał Brzostowicz, mgr Sebastian Mazurkiewicz, mgr Anna Wrzesińska
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich
we Wrześni, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Wyniki ekshumacji szczątków powstańców poległych w bitwie pod Sokołowem
w 1848 roku
Bitwa pod Sokołowem, stoczona w dniu 2 maja 1848 roku między polskimi powstańcami dowodzonymi przez gen. L. Mierosławskiego a oddziałem wojsk pruskich gen. A. Hirschfelda, zajmuje wyjątkowe miejsce w pamięci historycznej mieszkańców ziemi wrzesińskiej. Na rangę tego wydarzenia wpłynął nie tylko zwycięski dla polskiej strony wynik starcia, ale też szereg dramatycznych epizodów, które po latach obrosły legendą. W szczególny sposób zapamiętano zacięte walki o folwark sokołowski oraz bohaterstwo grupki powstańców, spalonych żywcem w jednym z bronionych przez nich budynków gospodarczych. Po zakończeniu bitwy zostali pochowani w odrębnej mogile, która aż do 2012 roku była otaczana szczególną opieką okolicznej ludności, pozostając nierzadko miejscem patriotycznych manifestacji. W 2012 roku powstał jednak projekt ekshumacji szczątków powstańców, celem przeniesienia ich na wspólny cmentarz, utworzony po bitwie przy drodze biegnącej z Wrześni do Gniezna. Prace ekshumacyjne przeprowadzono w dniach 23-24 listopada 2012 r. Kierowali nimi autorzy komunikatu. W trakcie badań zlokalizowano jamę grobową ze szczątkami 25 poległych żołnierzy. Przy szczątkach stwierdzono szereg elementów osobistego wyposażenia, w tym 2 monety, potwierdzające metrykę zbiorowego pochówku oraz fragmenty spalonych tkanin i obuwia. Po wykonaniu badań antropologicznych, szczątki ekshumowanych powstańców zostały pochowane 2 maja 2013 roku podczas uroczystości zorganizowanych przez władze samorządowe. Odkryte przy powstańcach przedmioty zostały przekazane do zbiorów Muzeum Regionalnego im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni.
mgr Paweł Banaszak, mgr Piotr Wawrzyniak
Pracownia Archeologiczno- Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra
Wstępne wyniki badań XIX-wiecznego cmentarza staromarcińskiego w Poznaniu
Początki cmentarza przy parafii św. Marcina w Poznaniu sięgają głębokiego średniowiecza. Pierwotnie był on prawdopodobnie zlokalizowany nieopodal wzgórza zamkowego, tuż za murami miasta, następnie, zapewne od przełomu XIV/XV wieku, wokół kościoła św. Marcina. Cmentarz przykościelny zamknięto dopiero w końcu XVIII wieku. Ponownie nekropolę marcińską otwarto w 1824 roku (?) w rejonie obecnej ul. Towarowej, na przedpolu wzniesionych kilkanaście lat później umocnień twierdzy poligonalnej (Festung Posen). W tym miejscu cmentarz funkcjonował przez ponad sto lat. Jego południową część zniszczono podczas okupacji niemieckiej, a ostatnich pochówków – cywilnych i wojskowych ofiar walk toczonych przez Armię Czerwoną z wojskami niemieckimi, dokonano tutaj
w lutym – marcu 1945 r. Po wojnie cmentarz zamknięto i ostatecznie zlikwidowano w końcu lat 50. ubiegłego wieku. Na XIX-wiecznym cmentarzu staromarcińskim grzebano przede wszystkim obywateli miasta Poznania i mieszkańców obszarów podmiejskich, m.in. z Wildy, Łazarza i Jeżyc. Szacuje się, że ostatnie miejsce spoczynku znalazło tutaj około 20 – 25 tysięcy osób, a wśród nich m.in. Karol Marcinkowski (w 1923 r. Jego doczesne szczątki przeniesiono na Skałkę Poznańską), Hipolit Cegielski, Konstanty Żupański.
Badaniom archeologicznym poddano niewielki fragment dawnego cmentarza u zbiegu ulic Powstańców Wlkp. i Towarowej. Na obszarze około 30 arów zarejestrowano pozostałości 2185 grobów. Tylko w wypełniskach około setki z nich nie odnotowano szczątków ludzkich. Niektóre pochówki znajdowały się zaledwie kilkadziesiąt centymetrów pod powierzchnią gruntu, odnotowano także groby zalegające tuż pod szynami tramwajowymi w ciągu ul. Towarowej. Likwidacja cmentarza dokonana kilkadziesiąt lat temu okazała się więc fikcją; usunięto li tylko naziemne atrybuty cmentarza, tj. nagrobki, a pochowane w grobach osoby skazano na wieczne zapomnienie. Urządzony tutaj park im. Karola Marcinkowskiego jest
w swej istocie nadal cmentarzem, oczekującym – jak wiele innych tego typu miejsc
w Poznaniu – na stosowne zabezpieczenie i upamiętnienie…
