Prof. dr hab. Janusz Czebreszuk, prof. Johannes Müller, dr Jutta Kneisel, mgr Mateusz Jaeger, mgr Łukasz Pospieszny 
Instytut Prahistorii UAM, Poznań; Christian -Albrechts Universität zu Kiel, Kilonia

Interdyscyplinarny projekt polsko-niemieckich badań archeologicznych wczesnobrązowej osady w Bruszczewie

Wystąpienie stanowić będzie podsumowanie wieloletniego programu polsko-niemieckich interdyscyplinarnych badań archeologicznych w Bruszczewie. Zaprezentowane zostaną najistotniejsze ustalenia płynące z zamkniętych do tej pory etapów prac terenowych oraz gabinetowych.

Prof. dr hab. Janusz Czebreszuk, dr Jutta Kneisel, mgr Mateusz Jaeger, mgr Łukasz Pospieszny 
Instytut Prahistorii UAM, Poznań; Christian -Albrechts Universität zu Kiel, Kilonia

Pierwszy etap ratowniczych badań wykopaliskowych na cmentarzysku kurhanowym kultury mogiłowej w Smoszewie st. 1

Wystąpienie stanowić będzie krótką prezentację pierwszego sezonu badań ratowniczych prowadzonych na rozległym cmentarzysku kurhanowym kultury mogiłowej w Smoszewie. Omówione zostaną zarówno wstępne wyniki rozpoznania struktury nasypu kurhanu oraz jego otoczenia, jak i metody prospekcji poprzedzających badania wykopaliskowe.

Mgr Andrzej Krzyszowski 
Muzeum Archeologiczne, Poznań

Badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury łużyckiej z IV – V EB w Wartosławiu, st. 1, gm . Wronki, w woj. wielkopolskim

Po ponad 40-stu latach wznowiono badania wykopaliskowe na ciałopalnym cmentarzysku z IV-V EB. Było to spowodowane wyrębem lasu w zasięgu tego stanowiska oraz amatorskimi poszukiwaniami skarbów. Przebadano powierzchnię zaledwie 2,5 ara odkrywając ponad 80 grobów, niestety w większości zniszczonych, bądź uszkodzonych przez współczesnych rabusi. Tylko nieliczne obiekty przetrwały nieuszkodzone do naszych czasów. Jeden z nich – zalegający najgłębiej – okazał się być prawdziwą skarbnicą dla archeologów. Był to bowiem grób, który zawierał 4 popielnice, w tym pochówek „łużyckiego” odlewnika. Znaleziono tu m.in. ponad 50 naczyń, zestaw dwóch form odlewniczych, tygiel odlewniczy oraz inne liczne kamienne przedmioty, w tym niektóre o charakterze cyzelerskim.

Mgr Anna Rembisz 
Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń

Osada ludności łużyckich pól popielnicowych w Bożejewicach, pow. Strzelno (stan. 58)

Stanowisko 58 w Bożejewicach zostało odkryte w 1976 roku podczas badań powierzchniowych AZP. W 2008 roku ze względu na planowaną budowę elektrowni wiatrowej i zagrożenie stanowiska dewastacją, ekspedycja z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przeprowadziła ratownicze badania archeologiczne.

Na obszarze o powierzchni blisko 2000 m 2 odsłonięto 5 warstw kulturowych i 531 obiektów datowanych na wczesną epokę żelaza oraz wczesne i późne średniowiecze. Ślady osadnictwa z wczesnej epoki żelaza są reprezentowane przez pozostałości 139 jam o różnorodnych funkcjach gospodarczych, kilku konstrukcji słupowych oraz 3238 ułamków naczyń ceramicznych ludności łużyckich pól popielnicowych, narzędzia krzemienne, kamienne żarna i rozcieracze oraz niespalone szczątki ludzkie. Zarejestrowane w stropie jednej z jam skupisko ułamków naczyń ceramicznych o cechach kultury pomorskiej wskazuje na kontynuację osadniczą na tym terenie prawdopodobnie do starszego okresu przedrzymskiego.

Pozostałości osady w Bożejewicach należą do „niedawno odkrytego” skupiska osadniczego między Ciechrzem a Sławskiem Wielkim, przecinającego w poprzek Pojezierze Mogileńskie. Na podstawie odkrytych materiałów źródłowych stanowisko to datowane jest na II i III etap rozwoju łużyckich pól popielnicowych.

Mgr Anna Rembisz, dr Andrzej Pydyn 
Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń

Osadnictwo ludności łużyckich pól popielnicowych w rejonie Jeziora Powidzkiego (Pojezierze Gnieźnieńskie)

Od 2000 roku trwają systematyczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego. Prace te prowadzone są przez ekspedycję z Zakładu Archeologii Podwodnej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ich rezultatem jest zarejestrowanie dwóch osad ludności kultury łużyckich pól popielnicowych oraz 14 punktów osadniczych związanych z działalnością społeczności „łużyckich” a także w czasach średniowiecznych i nowożytnych.

Odkryte ślady osadnictwa społeczności łużyckich pól popielnicowych stanowią pozostałość nieznanej do tej pory formy zasiedlenia lokowanego w bezpośrednim sąsiedztwie wody, obejmującego znaczną część linii brzegowej (ok. 500 m ). Niewątpliwie taki sposób zakładania osiedli związany był z gospodarczym wykorzystywaniem wód jeziora, m.in. do moczenia lnu.

Badania osiedla w Powidzu dostarczyły znacznej ilości materiałów źródłowych i stanowią cenny wkład do badań nad schyłkową fazą osadnictwa ludności kręgu łużyckich pól popielnicowych na terenie wschodniej Wielkopolski. Udział form baniastych i półkolistych, znaczna ilość naczyń uchatych, zdobienie dookolnymi listwami z dołkami palcowymi, „jodełką”, wiszącymi trójkątami oraz ornamentem pseudosznurowym pozwala zaklasyfikować wyroby garncarskie z Powidza do tzw. późnołużyckiego nurtu stylistycznego, charakterystycznego dla najmłodszej fazy kręgu łużyckich pól popielnicowych.

Mgr Sławomir Kałagate 
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra

Wstępne wyniki badań grodziska ludności kultury łużyckiej w Wicinie, gm. Jasień, woj. lubuskie, sezon 2008-2009

Relikty grodu obronnego w Wicinie należą do jednych z najważniejszych stanowisk archeologicznych związanych z osadnictwem ludności kultury łużyckiej w Polsce. Pierwsze wzmianki o przypadkowych odkryciach w okolicach grodu, jak i na grodzisku pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. W 1920 roku przeprowadził tu badania sondażowe niemiecki archeolog Carl Schuchhard. W 1966 roku rozpoczęto systematyczne badania wykopaliskowe prowadzone przez Adama Kołodziejskiego. Trwały one do 1998 roku.

Od listopada 2008 do października 2009 r., wznowiono prace badawcze. Ich celem było dokończenie eksploracji wykopu dr A. Kołodziejskiego oraz uporządkowanie terenu grodziska. Inicjatorem badań był Oddział Lubuski Stowarzyszenia Archeologów Polskich, współfinansował je Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Zielonej Górze.

Mgr Małgorzata Andrałojć, mgr Mirosław Andrałojć, mgr Sławomir Kałagate 
„Refugium” S.C., Poznań; 
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra

Rozpoznanie układów zabytków rejestrowanych jako anomalie elektromagnetyczne na powierzchni grodziska w Wicinie stan. 1, gm . Jasień, woj. lubuskie

Grodzisko w Wicinie stan. 1 badane było w 1920 roku i systematycznie od połowy lat 60. XX wieku. Nazywane „lubuskimi Pompejami”, zachowało w swych nawarstwieniach, dzięki gwałtownemu zniszczeniu w wyniku najazdu scytyjskiego pełniejszy niż na innych stanowiskach tego rodzaju obraz życia społeczności późnych faz kultury łużyckiej. Stanowisko penetrowane jest przez poszukiwaczy skarbów. Obecne rozpoznanie dyspersji zabytków rejestrowanych jako anomalie elektromagnetyczne na powierzchni stanowiska miało na celu przede wszystkim zabezpieczenie go przed niekontrolowaną eksploracją. Dostarczyło szeregu zabytków związanych z dobą kultury łużyckiej, informacji o ich pochodzeniu oraz o użytkowaniu obszaru grodziska po jego zniszczeniu aż do chwili obecnej.

Mgr Ilona Jagielska Muzeum Regionalne Ziemi Pyzdrskiej, Pyzdry

Popielnice łużyckie z wykopu budowlanego w Ciążeniu, gm. Lądek

Podczas prowadzenia nadzoru archeologicznego, przy wykopie kanalizacyjnym w Ciążeniu natrafiono na urny ciałopalne kultury łużyckiej. Prace budowlane znajdowały się w pobliżu wyznaczonego w ramach AZP st. nr 63. Stanowisko ma charakter wielokulturowy, na podstawie przypadkowych znalezisk określono jego funkcję jako cmentarzysko kultury łużyckiej, cmentarzysko kultury pomorskiej i cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Materiał archeologiczny pozyskany podczas robót ziemnych w roku 2009 pozwala na powiększenie obszaru wyznaczonego wcześniej stanowiska nr 63. Jeden z wykopów kanalizacyjnych biegł po linii rzędu urn ciałopalnych (sytuowanych po osi N-S). Zarejestrowano różne konstrukcje grobów, bezpopielnicowe i popielnicowe, jamy w większości nakryte były kamieniami. Popielnice stylistycznie odpowiadają naczyniom z okresu halsztackiego. Na uwagę zasługuje grób popielnicowy, w którym pod urną z przepalonymi kośćmi znajdowała się niespalona czaszka dziecka. W obrębie strefy występowania pochówków kultury łużyckiej zarejestrowano groby szkieletowe, prawdopodobnie z okresu wczesnego średniowiecza i ślady osadnictwa późnośredniowiecznego.

Mgr Marcin Krzepkowski, ngr Michał Sip 
Pracownia Dokumentacji Archeologicznej Marcin Krzepkowski, Dąbrowa Górnicza; 
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska Arch-Geo, Damasławek 
Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Zielona Góra

Dwa nieznane (?) cmentarzyska kurhanowe ludności kultury łużyckiej z Ziemi Lubuskiej: Jeziorna gm. Sława stan. 1. i Lubrza gm. loco

W 2006 roku przeprowadzono ratowniczo rozpoznawcze badania archeologiczne na terenie cmentarzyska kurhanowego w Jeziornej gm. Sława (stan. 1.), położonego w lasach ok. 1,5 km na południowy zachód od brzegu Jeziora Sławskiego. Badaniami finansowanymi ze środków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze kierowała mgr Sylwia Groblica (z ramienia Oddziału Lubuskiego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich), przy współpracy Marcina Krzeptowskiego. W trakcie prac wykonano plan warstwicowy nekropolii obejmującej około 25 nasypów kurhanowych o zróżnicowanej wysokości – od 0,3 do 1,5 m , odnotowano również pozostałości konstrukcji kamiennych. Badaniami wykopaliskowymi objęto powierzchnię 200 m 2 stanowiska, gdzie zarejestrowano 9 obiektów kulturowych. W całości przebadano kurhan nr 1 o średnicy 6- 6,5 m i wysokości 0,6 m , z zachowanym rowem dookolnym oraz jamą grobową wkopaną w nasyp, zawierającą spalone szczątki zmarłego, liczne ułamki ceramiki, fragment stopionego przedmiotu brązowego oraz sporą ilość kamieni. W południowej części stanowiska odsłonięto fragment rozległej struktury – być może ustryny o nieckowatym przekroju pionowym, zawierającej silnie przepalone szczątki kilku osobników oraz niezbyt liczne węgle drzewne a także, w partii spągowej, wyprażony piasek o barwie pomarańczowej. Przeprowadzona kwerenda źródeł archiwalnych wykazała, że omawiane stanowisko zostało odkryte na krótko przed II wojną światową, w trakcie wybierania na tym obszarze piasku i zbadane w niewielkim zakresie przez J. Nowothniga. W polskiej, powojennej literaturze, nekropola ta, wymieniana była jako zaginiona, gdyż dotąd jej dokładna lokalizacja pozostawała nieznana. Cmentarzysko w Jeziornej wiązać należy z ludnością kultury łużyckiej i można je datować na III-III/IV okres epoki brązu.

Drugie z omawianych cmentarzysk odkryto w trakcie badań ratowniczych związanych z planowaną budową autostrady A2, prowadzonych w Lubrzy, gm. loco (stan. 40., nr aut. 28.). Na kulminacji rozległego, zalesionego wzgórza, położonego na północ od pasa rozgraniczenia planowanej autostrady odkryto kilkanaście nasypów ziemnych (niektóre z widocznymi elementami kamiennymi) o różnym stopniu zachowania. Część z nich została zniszczona przez wiatrołomy, widoczne były również niewielkie wkopy będące świadectwem obecności „poszukiwaczy skarbów”. Z powierzchni stanowiska zebrano materiał w postaci przepalonych kości ludzkich oraz mało charakterystycznych ułamków naczyń. Wykonano plan warstwicowy stanowiska z nawiązaniem do siatki arowej stanowiska nr 40. Ze względu na brak jakichkolwiek informacji na temat tej nekropoli jej chronologia i przynależność kulturowa pozostaje nie znana. Być może, podobnie jak w przypadku cmentarzyska w Jeziornej łączyć ją należy z ludnością kultury łużyckiej.