Abstrakty

Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne

Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Poznaniu

Komisja Archeologiczna Oddział PAN w Poznaniu

ABSTRAKTY

XIX KONFERENCJA SPRAWOZDAWCZA

Badania archeologiczne na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej

w latach 2008 – 2009

Ryc. Zawieszka krzyżowata z Dziekanowic stan. 22 (fot. J. Strobin)

Poznań 26 – 27 kwietnia 2010

BLOK AUTOSTRADOWO-DROGOWY
26 kwietnia 2010

Mgr Aleksander Starzyński
Wojewódzki Wielkopolski Konserwator Zabytków, Poznań

Polityka konserwatorska w zakresie ochrony zabytków archeologicznych
w latach 2008 – 2009

Podstawowym zadaniem realizowanym obecnie przez służby konserwatorskie jest kontynuacja badań osadniczych, które realizowane są aktualnie na obszarach powiatów poznańskiego, leszczyńskiego, ostrowskiego, konińskiego i czarnkowsko – trzcianeckiego. Obok tego WWKZ finansował prace związane ze zdjęciami lotniczymi, badaniami geofizycznymi oraz badaniami ratowniczymi. Nadzorował również badania ratownicze prowadzone na terenie obwodnicy zachodniej miasta Poznania oraz wschodniej w ciągu drogi krajowej S5.

Prof. dr hab. Włodzimierz Rączkowski, mgr Lidia Żuk
Instytut Prahistorii UAM, Poznań

Powrót na ziemię? W stronę integracji badań nad zasobami dziedzictwa archeologicznego
(zagadnienia metodyczne)

W 2003 roku dobiegła końca realizacja projektu Archeologicznego Zdjęcia Polski na obszarze Wielkopolski. Wraz z zamknięciem tego etapu badań pojawiały się pytania: co dalej? Jedna z pierwszych propozycji została sformułowana w Wielkopolskim Urzędzie Konserwacji Zabytków i jej zarys został opublikowany w 2006 roku. Od kilku lat trwają też pilotażowe projekty, które sprawdzają efektywność nowego podejścia.

W 2009 roku Instytut Prahistorii wziął udział w takim pilotażowym projekcie dotyczącym badań powierzchniowych na obszarach szczególnie zagrożonych. Analiza założeń programowych oraz praktyka doprowadziły do zidentyfikowania istotnych problemów związanych z realizacją, efektywnością i użytecznością wyników z perspektywy potrzeb służb konserwatorskich. Nie podważając wartości badań tego typu, ani konieczności dalszego ich prowadzenia, należy jednak rozważyć ograniczenia wynikające z powielania założeń programowych AZP w odmiennych warunkach oraz możliwości oferowane przez współczesne metody prospekcji terenowej i technologię. Proponowany referat jest próbą zarysowania pola dyskusji środowiskowej na ten temat

Prof. dr hab. Lucyna Domańska, dr Seweryn Rzepecki
Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź

Zespoły typu Podgaj w świetle ostatnich badań

Jednym z najbardziej interesujących epizodów wczesnej rolniczej, kolonizacji Kujaw są z pewnością zespoły typu Podgaj. Te niewielkie obozowiska kultury ceramiki wstęgowej rytej odkrywane były w całkowicie atypowym, dla przedstawicieli tej jednostki kulturowej, środowisku. Rozpoznane dotychczas stanowiska typu Podgaj lokalizowane były na glebach piaszczystych, w pobliżu cieków wodnych.
Niewielkie nasycenie źródłami archeologicznymi stanowisk typu Podgaj kontrastuje z ich znaczeniem interpretacyjnym. Miały one być świadectwem: transformacji kulturowej prowadzącej do inicjacji rolnictwa bielicowego (A. Kośko), akulturacji reliktów populacji mezolitycznych (L. Czerniak) lub wskaźnikiem najwcześniejszej fali „naddunajskich” kolonizatorów (R. Grygiel).
Celem naszego wystąpienia będzie próba wstępnej charakterystyki dwóch stanowisk typu Podgaj rozpoznanych przez Instytut Archeologii UŁ: Chlewiska 132, gm . Dąbrowa Biskupia oraz Wiktoryn 2, gm . Waganiec.

Mgr Igor Maciszewski
„USUI” Ochrona Zabytków Archeologicznych – Usługi Archeologiczne, Raszyn (k/Warszawy)

Wyniki ratowniczych badan archeologicznych na stanowiskach: Wieniec 10, Dubielewo 10, Wieniec 11,
w pasie planowanej budowy autostrady A1 (d. woj. włocławskie)

Stanowisko Wieniec 10 (nr aut. 61)

– Ogólne informacje o stanowisku, prezentacja faz zasiedlenia
– Osada KCWR – rozplanowanie przestrzenne, organizacja, chronologia (faza IIb, III)
– Osada KP – organizacja osady (faza B2/C1) , prezentacja wyników badań

Stanowisko Wieniec 11 (nr aut. 64)

– Ogólne informacje o stanowisku, prezentacja faz zasiedlenia
– Osadnictwo neolityczne (KPL, KAK, KCSZ, subneolit); prezentacja wyników badań
– Osadnictwo KŁ; osada z przełomu okresu halsztackiego i lateńskiego

Stanowisko Dubielewo 11 (nr aut. 62)

– Ogólne informacje o stanowisku, prezentacja faz zasiedlenia
– Zasiedlenie KCWR; faza zofipolska
– Trapezowata chata KPCW
– Osiedla KPL i KAK

Mgr Michał Dziób
Archeologiczna Pracownia Badawcza „THOR”, Niechanowo

Wstępne wyniki archeologicznych badań ratowniczych przeprowadzonych na reliktach osady kultury łużyckiej
i kultury przeworskiej, Wieniec gm. Brześć Kujawski, stan. 15

Stanowisko nr 15 w Wieńcu zostało odkryte w trakcie prospekcji powierzchniowej obejmującej pas przyszłej autostrady A1. Szerokopłaszczyznowe badania wykopaliskowe rozpoczęto w lipcu 2008 roku, a pracami tymi z ramienia Archeologicznej Pracowni Badawczej „THOR” kierował mgr Michał Dziób. Przedmiotowe badania ujawniły pozostałości dwóch osad położonych na północnym stoku doliny rzeki Zgłowiączki. Jedna z nich zamieszkiwana była przez ludność kultury łużyckiej, druga – kultury przeworskiej. W ich obrębie znajdowało się również kilkanaście grobów popielnicowych i jamowych powiązanych z tymi osiedlami. Oprócz reliktów wymienionych jednostek taksonomicznych, odkryto również ślady egzystencji ludności neolitycznej (KPL, KAK, KCSZ). Istotną składową stanowiska w Wieńcu było cmentarzysko szkieletowe, którego chronologię określono na okres nowożytny (XVI-XVIII wiek).
Do dnia dzisiejszego przebadano ponad 450 arów, dokumentując przeszło 2000 obiektów nieruchomych. W trakcie prac pozyskano około 48.000 fragmentów ceramiki naczyniowej. Wśród ciekawszych znalezisk wymienić należy kilkanaście ułamków form odlewniczych, kilkadziesiąt zabytków kościanych (głównie przekłuwaczy) oraz liczne wytwory kamienne i krzemienne. Zbiór uzupełniają rzadziej spotykane wyroby metalowe.
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, iż stanowisko Wieniec 15 jest jednym z ciekawszych i bardziej skomplikowanych w obrębie odcinka kujawskiego planowanej autostrady A1.

Dr Iwona Sobkowiak-Tabaka, dr Jacek Kabaciński
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań

Badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN nad osadnictwem neolitycznym
na Kujawach

Prowadzone od 2000 roku przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN Odział w Poznaniu archeologiczne badania ratownicze w związku z budową autostrady A1 na kilku stanowiskach zlokalizowanych w pobliżu Włocławka, przyniosły niezwykle cenne odkrycia związane z osadnictwem neolitycznym na Kujawach. Szerokopłaszczyznowy charakter wspomnianych prac poszerzył w istotny sposób perspektywę badawczą oraz umożliwił przeprowadzenie wielu interdyscyplinarnych projektów badawczych – najciekawsze z nich dotyczą m.in. badań DNA najstarszych rolników czy badań nad migracjami społeczności kultury ceramiki sznurowej. W referacie zostaną przedstawione wyniki dotychczas przeprowadzonych prac.

Mgr Aleksandra Sujecka
Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zespół Projektu Badawczego „Autostrady”, Instytutu Prahistorii UAM, Poznań

Janowice, stan. 2, gm . Lubanie, woj. kujawsko – pomorskie
Sprawozdanie z badań osady wielokulturowej na trasie A1

Stanowisko leży w obrębie mezoregionu Wysoczyzny Kujawskiej. Prace wykopaliskowe wykonywała ekspedycja archeologiczna Zespołu Projektu Badawczego „Autostrady” IP UAM, pod kierownictwem mgr Aleksandry Sujeckiej, na zlecenie i z funduszy GDDKiA. W wyniku dwóch sezonów badawczych (2008 i 2009 r. – łącznie 8 miesięcy prac) zbadano powierzchnię 476, 6 ara, na której wyróżniono pozostałości 12 jednostek kulturowo – chronologicznych, osad: KCWR, KPCW, KPL, KAK, WB, KŁ, Kpom, KP, OWL, WŚ, PSR, NW (1683 obiekty nieruchome). Na zbiór zabytków ruchomych składa się: 23 774 fragmenty ceramiki, 6143 fragmenty kości, 26 141 fragmentów polepy , 344 fragmenty krzemieni oraz liczne przedmioty: w tym narzędzia i ozdoby, wykonane z metalu, kości, kamienia i bursztynu.
Najwięcej zabytków wiąże się z kulturą przeworską. Na najbardziej eksponowanym fragmencie stanowiska wystąpiły elementy zabudowy o funkcjach mieszkalnych (18 domów), ok. 200 jam gospodarczych, 2 studnie, pracownia obróbki bursztynu, 4 piece (w tym piec garncarski), ok. 20 palenisk, 7 glinianek oraz szereg dołków posłupowych stanowiących elementy naziemnych konstrukcji słupowych. Do najciekawszych znalezisk należy zbiór blisko 65 tysięcy zabytków bursztynowych: paciorków, półfabrykatów oraz ścinek surowca.

Mgr Ryszard Pietrzak
Fundacja ” Patrimonium”, Poznań

Badania archeologiczne prowadzone przez Fundację Patrimonium na trasie autostrady A1 w latach
2008 -2009 – wstępne wyniki

Fundacja Patrimonium w Poznaniu w sezonach 2008 – 2009 przeprowadziła ratownicze badania wykopaliskowe na trasie projektowanej autostrady A1 na terenie województwa kujawsko – pomorskiego (na odcinku b. woj. włocławskiego). Zleceniodawcą prac była Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Bydgoszczy.
Zasadniczym celem prezentacji jest przedstawienie wyników badań wykopaliskowych przeprowadzono na następujących stanowiskach:
Nakonowo Stare, gm. Choceń, stan. 1 (kier. badań mgr E. Schellner) – osada wielokulturowa (osadnictwo KCWR, KPCW, KŁ, WŚ, NOW)
Nakonowo Stare , gm. Choceń, stan. 2 (kier. badań mgr P. Osypiński) – osada wielokulturowa (KCWR, KPCW, KPL, KPom, MOPR, WŚ, PŚ, NOW), cmentarzysko KPom
Czerniewiczki , gm. Kowal, stan. 4 (kier. badań mgr A. Wiktor i mgr M. Sip) – osada wielokulturowa (KAK, KPL, KŁ, WŚ, PŚ, NOW)
Czerniewiczki , gm. Kowal, stan. 5 (kier. badań mgr T. Skorupka, M. Krzepkowski) – osada wielokulturowa (KCWR, KPrzew, WŚ, PŚ, NOW XVII-XVIII)
Grabkowo , gm. Kowal, stan. 11 (kier. badań mgr A. Golański) – osada wielokulturowa (KŁ, NOW)
Grabkowo , gm. Kowal, stan. 12 (kier. badań mgr K. Schellner) – stanowisko w obrębie pasa drogowego zweryfikowano negatywnie
Dąbrówka , gm. Kowal, stan. 7 (kier. badań mgr M. Kranc i mgr P. Osypiński) – osada PŚ / NOW
Dąbrówka , gm. Kowal, stan. 8 (kier. badań mgr A. Wiktor i mgr M. Sip) – osada PŚ / Now
Dąbrówka , gm. Kowal, stan. 9 (kier. badań mgr A. Wiktor) – osada wielokulturowa (KCWK, KCWR, KPL, KŁ, WŚ, PŚ, NOW)
Dąbrówka , gm. Kowal, stan. 10 (kier. badań mgr A. Wiktor) – osada wielokulturowa (KPL, KŁ, WŚ, PŚ, NOW
Szewo , gm. Lubień Kujawski, stan. 7 (kier. badań mgr M. Czubak) – nieliczne obiekty NOW (?)
Szewo Grabina , Lubień Kujawski, stan. 3 (kier. badań mgr A. Anglart) – nieliczne obiekty NOW (?)
Szewo Grabina , Lubień Kujawski, stan. 1 (kier. badań mgr B. Chmielewski) – nieliczne obiekty NOW (?)
Powierzchnia wszystkich stanowisk objęta badaniami wykopaliskowymi wynosiła 1695,36 ara, odkryto na niej łącznie 5189 obiektów archeologicznych . Pozyskano prawie 100000 fragmentów naczyń ceramicznych, liczne krzemienie i kości zwierzęce.
Zarejestrowane tutaj osadnictwo reprezentuje cały przekrój kulturowy od neolitu po okres nowożytny i współczesność.

Dr Jacek Kabaciński, dr Iwona Sobkowiak-Tabaka
Instytut Prahistorii i Etnologii PAN, Poznań

Schyłkowy paleolit Pojezierza Łagowskiego w świetle badań autostradowych

Dzięki szerokopłaszczyznowym badaniom Instytutu Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Poznaniu, prowadzonym w związku z planowaną budową autostrady A2 (odc. Świecko-Nowy Tomyśl) odkryto pozostałości osadnictwa paleolitycznego począwszy od społeczności kolonizujących obszar Niżu Polskiego tuż po ustąpieniu lodowca po społeczności kultury świderskiej. Dużą niespodzianką było odkrycie obozowiska społeczności kultury Federmesser z pozostałościami pracowni krzemieniarskiej.
Doskonałe rozwinięcie badań archeologicznych stanowiły analizy paleośrodowiskowe (palinologiczne, malakologiczne i badania makroszczątków) prowadzone na stanowisku w Lubrzy, dzięki którym odtworzono pełną sekwencję zmian środowiskowych u schyłku plejstocenu.
Wyniki badań na stanowisku w Myszęcinie dały asumpt do stworzenia interdyscyplinarnego projektu badawczego, realizowanego obecnie przez Oddział Poznański PAN, a finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Prof. dr hab. Bogusław Gediga, prof. dr hab. Danuta Minta-Tworzowska, prof. dr hab. Jerzy Piekalski, dr Iwona Sobkowiak-Tabaka, mgr Ryszard Pietrzak,
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław;
Instytut Prahistorii UAM, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Fundacja „Patrimonium”, Poznań

Archeologiczne badania ratownicze konsorcjum IAE PAN, Instytutu Prahistorii UAM, Fundacji Patrimonium
i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego na terenie drogi krajowej S5 Gniezno-Czachurki
(węzeł „Kleszczewo” odcinek I – Gniezno – Czachurki)

Referat prezentuje wyniki badań przeprowadzonych przez Konsorcjum w okresie od 16. 08 – 30. 09. 2009 i 02. 11. – 30. 11. 2009 roku na trasie budowy drogi ekspresowej S5, na odcinku Gniezno-Czachurki. Pracami objęto obszar 22 stanowisk o łącznej powierzchni ponad 15 ha . Szczególnie interesujące są wyniki studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym na przykładzie kilku osad z rejonu Łubowa oraz osadnictwem olęderskim na podstawie badań archeologicznych w Wierzycach.

Mgr Piotr Wawrzyniak
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra, Oddział w Poznaniu

Badania archeologiczne przeprowadzone na stanowisku wielokulturowym Jordanowo 12,
pow. świebodziński, woj. lubuskie w latach 2007 – 2008

Badania na stanowisku Jordanowo 12 (AZP 53- 14/47), pow. świebodziński, woj. lubuskie prowadzono od połowy września 2007 do połowy września 2008 z trzymiesięczną przerwą zimową (koniec 2. dekady grudnia 2007 r. – początki 2. dekady marca 2008 r.). Roboty te zrealizowano w związku z planowaną budową drogi ekspresowej S-3, zagrażającą całkowitym zniszczeniem partii wschodniej stanowiska. Badaniami kierował mgr Piotr Wawrzyniak wraz z zespołem z ramienia Konsorcjum Archeologicznego w składzie: Lubuskie Konsorcjum Archeologiczne II, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Gdański, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Fundacja PATRIMONIUM, Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego. Osobno, na podstawie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem Naukowym Archeologów Polskich, Oddział Lubuski wykonano dodatkowe prace w ramach Programu: Dziedzictwo Kulturowe, priorytet IV – ochrona zabytków archeologicznych.
Stanowisko zlokalizowane jest na wschód od wsi Jordanowo i Gościkowo, w odległości około 400 metrów od zwartej zabudowy obu osiedli. Zajmuje obszar około 12 hektarów , głównie łąk i ugorów. Zostało usytuowane na grzbiecie oraz stokach niewielkiego, pofałdowanego wypiętrzenia ujętego od północy doliną rzeki Paklica, a od południa dolinką bezimiennego, zanikłego obecnie cieku.
Na stanowisku (odkrytym w ramach AZP w 1988 r.) prowadzone były w latach 1998 – 2004 prace badawcze o charakterze ratowniczym. Na powierzchni około 55 arów odsłonięto ponad 140 grobów ciałopalnych i szkieletowych ludności kultury wielbarskiej ze schyłkowej fazy B 1 – początki C 1b późnego okresu wpływów rzymskich, ponadto kilkaset innych obiektów „pradziejowych”, w tym osadowe ludności kultury łużyckiej datowane na V okres epoki brązu oraz pozostałości osadnictwa z epoki kamienia (od schyłkowego paleolitu poprzez mezolit do neolitu).
Badania z lat 2007 – 2008 przeprowadzono łącznie na obszarze około 220 arów. Na tym obszarze rozpoznano pozostałości ponad 1100 obiektów z epoki kamienia (m.in. pojedynczy obiekt ludności kultury ceramiki sznurowej), brązu (wschodni skraj wielkie osady otwartej ludności kultury łużyckiej ze schyłkowej fazy epoki brązu – początków okresu halsztackiego; wydzielono obiekty mieszkalne, piece wapiennicze, paleniska, jamy, dołki posłupowe i wielkie połacie warstwy kulturowej o miąższości dochodzącej do 1 metra ), późnego okresu wpływów rzymskich (ponad dwadzieścia grobów ludności kultury wielbarskiej), wczesnego- i późnego średniowiecza, czasów nowożytnych (w tym mielerz) i współczesnych, ponadto relikty krzemienic schyłkowopaleolitycznych i mezolitycznych. Opracowanie końcowe pozyskanych materiałów przewidziano na 2 połowę bieżącego roku.

Mgr Alina Jaszewska
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra

Droga ekspresowa S11
Wstępne wyniki badań archeologicznych na i odcinku Zachodniej Obwodnicy Poznania
(odcinek Złotkowo – Głuchowo)

W 2009 rok (lipiec – grudzień), na ponad 14-kilometrowym, I odcinku Zachodniej Obwodnicy Poznania pomiędzy Złotowem a Głuchowem (Autostrada A – 2), przeprowadzono badania Archeologiczne o charakterze ratowniczym, którymi objęto 41 stanowisk i punktów osadniczych, o łącznej powierzchni 1912, 22 ara. Prace realizowane były przez Konsorcjum Archeologiczne w składzie: pracownia Archeologiczno – Konserwatorska Alina Jaszewska z Zielonej Góry, Fundacja UAM z Poznania i Archeologiczna Pracownia Badawcza „THOR” Piotr Pachulski z Niechanowa, na zlecenie generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Poznaniu.
Na stanowiskach rejestrowano ślady osadnictwa od okresu neolitu po późne średniowiecze i nowożytność. Obecnie prezentujemy wstępne wyniki tych badań.

Mgr Kornelia Piasecka
Archeologiczna Pracownia Badawcza „THOR” Piotr Pachulski, Niechanowo

Batorowo, stan. 19, gm . Tarnowo Podgórne, pow. poznański – osada wczesnośredniowieczna

Stanowisko 19 w Batorowie, gm. Tarnowo Podgórne położone jest na trasie planowanej zachodniej obwodnicy Poznania. Na przebadanym obszarze stwierdzono istnienie pozostałości osadnictwa ludności: kultury łużyckiej, kultury przeworskiej, wczesnego średniowiecza oraz okresu nowożytnego. Znaczną część obiektów stanowiły paleniska, głównie wczesnośredniowieczne. Z obiektów pozyskano głównie materiał ceramiczny, ponadto kości zwierzęce, polepę, pojedyncze krzemienie i żużel oraz kilka zabytków wydzielonych.

Mgr Aleksander Piasecki
Archeologiczna Pracownia Badawcza „THOR” Piotr Pachulski, Niechanowo

Zakrzewo, stan. 12, gm . Dopiewo, pow. poznański – osada wielokulturowa

Stanowisko 12 w Zakrzewie, gm. Dopiewo położone jest na trasie planowanej zachodniej obwodnicy Poznania. Na przebadanym obszarze stwierdzono istnienie pozostałości osadnictwa ludności: kultury pucharów lejkowatych, kultury łużyckiej, kultury przeworskiej, wczesnego i późnego średniowiecza. Z badań pozyskano głównie materiał ceramiczny, ponadto kości zwierzęce, polepę, krzemienie i żużel. Zabytki wydzielone stanowią miedzy innymi ciężarki tkackie, narzędzia krzemienne oraz przęślik.

Mgr Piotr Wolanin
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra

Wstępne wyniki archeologicznych badań ratowniczych na trasie planowanej zachodniej obwodnicy miasta Poznania w ciągu drogi ekspresowej na odcinku Złotkowo – Autostrada A2 (Głuchowo)

Referat obejmuje wstępne wyniki archeologicznych badań ratunkowych na trasie planowanej zachodniej obwodnicy w ciągu drogi ekspresowej S – 11 na odcinku Złotkowo – Autostrada A – 2 (Głuchowo). Do prezentacji wybrano stanowiska archeologiczne zlokalizowane w Głuchowie, gm. Komorniki, woj. Wielkopolskie (stan. 16 i 30) oraz Swadzim, gm. Tarnowo Podgórne (stan. 12 i 13). Prace prowadzone były w sezonie 2009 przez zespoły związane z Pracownią Archeologiczno – Konserwatorską mgr Aliny Jaszewskiej z Zielonej Góry. Odkryte podczas badań relikty wiążą się z osadnictwem ludności kultury łużyckiej oraz osadnictwem z okresu wczesnośredniowiecznego.

27 kwietnia 2010

Mgr Jacek Nowakowski
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Delegatura w Lesznie

Aiborne Laser Scanning (ALS) w polskiej archeologii. Próby, doświadczenie, wyniki

Airborne laser scanning ALS (Lidar) jest metodą nieinwazyjną stosowaną z powodzeniem do badań archeologicznych. Jest to metoda, która znalazła zastosowanie do badań archeologicznych w Europie stosunkowo późno, bo dopiero w ostatniej dekadzie. Próby zastosowania ALS w archeologii podjęto również w Polsce. Pierwsze badania przeprowadzone zostały w 2008 r. i objęto nimi obszar leśny o powierzchni 20 km2 w sąsiedztwie Piły. W prezentowanym referacie zostanie omówiona pokrótce ta metoda badań oraz uzyskane dzięki nim wyniki

Mgr Henryk Klunder, mgr Paweł Pawlak
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska, Poznań

Wyniki badań wykopaliskowych w Obłaczkowie stan. 7, gmina Września
w latach 2006 – 2009

W latach 2006-2009 Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska z Poznania przeprowadziła badania wykopaliskowe na stanowisku 7 w Obłaczkowie, gm. Września. Rozpoznano obszar 4,63 ha , rejestrując 2546 obiektów nieruchomych oraz ok. 55 tys. źródeł ruchomych. Odkryto pozostałości związane z osadą ludności kultury pucharów lejkowatych, osadą i cmentarzyskiem kultury ceramiki sznurowej, osadą kultury łużyckiej-pomorskiej, osadą i cmentarzyskiem kultury przeworskiej późnego okresu rzymskiegi i okresu wędrówek ludów, osadą wczesnośredniowieczną z faz D i E oraz z wsią późnośredniowieczną. Wyjątkowe znaczenie dla chronologii osadnictwa na tym terenie ma pozyskany bardzo liczny zasób materiałów do badań dendrologicznych pochodzących z kilkudziesięciu studni kultury przeworskiej, wczesnego oraz późnego średniowiecza.

SEKCJA PRADZIEJOWA

Dr Jacek Kabaciński
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań

Stanowisko wczesnomezolityczne nr 7 z Krzyża Wielkopolskiego

Przypadkowe odkrycie kilkunastu wytworów z poroża i kości w Krzyżu Wielkopolskim w 2003 roku zaowocowało trwającym po dzień dzisiejszy interdyscyplinarnym projektem badawczym dotyczącym jednego z najbardziej intrygujących stanowisk wczesnomezolitycznych Niżu Europejskiego. W trakcie kilku krótkich sezonów badawczych pozyskano blisko 20 toporów i siekier wykonanych z poroża łosia, jelenia i kości tura. Towarzyszy im kilkaset odpadów produkcyjnych, obejmujących zarówno prawie kompletne poroża łosi i jeleni, fragmenty szkieletów łosi, jeleni, koni, niedźwiedzi i psów oraz kilkutysięczny inwentarz krzemienny. Unikatowym znaleziskiem jest berło w kształcie głowy ptaka wykonane z poroża jelenia datowane radiowęglowo na wczesny okres borealny.
Zabytki z surowców organicznych oraz część wytworów z krzemienia odkryto w obrębie rozbudowanej sekwencji gytii i torfów wypełniających paleomeander Noteci, nad którym ulokowane było stanowisko. Kilkanaście akceleratorowych oznaczeń wieku tych osadów jak i samych zabytków pozwoliło określić wiek stanowiska na sam koniec okresu preborealnego oraz wczesny okres borealny.
W świetle dotychczasowych, ciągle jeszcze wstępnych wyników badań, jednym z głównych rodzajów działalności na stanowisku była prowadzona na masową skalę produkcja siekier i toporów z poroża jelenia i łosia.

Dr Józef Bednarczyk, prof. dr hab. Aleksander Kośko, mgr Natalia Witkowska
Instytut Prahistorii UAM, Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań

Gąski stan. 21, gmina Gniewkowo, woj. kujawsko – pomorskie. Obiekt obrzędowy z epoki kamienia
i żelaza – II sezon badań

Badania były kontynuacją prac zainicjowanych w latach 80-tych przez Zespół Badań Kujaw Instytutu Prahistorii UAM. W obrębie eksplorowanej w 2009 roku powierzchni 8 arów ( zbadano do końca 5,9 ara) odsłonięto zarys kurhanu zbudowanego na planie trapezu o wymiarach 52×14/4 m ( oznaczonego literą A).
Nasyp składał się z dwóch warstw: próchniczno-piaszczystej zgarniętej z najbliższego otoczenia oraz przykrywającej ją czarnej bagiennej ziemi przywiezionej z pobliskich Błot Gąsko-Ostrowskich. W części czołowej zarejestrowano ubogo wyposażony grób KPL zawierający spalone szczątki zmarłego (mężczyzna w wieku około 30 lat). W nasyp wkopane zostały, późniejsze chronologicznie okazałe konstrukcje kamienne, interpretowane jako obiekty obrzędowe KAK zawierające niekompletne, przemieszczone kości ludzkie oraz szkielety zwierzęce ( krowy i drobne przeżuwacze). Kolejne fazy wykorzystania nasypu poświadczają pojedyncze groby ciałopalne kultury grobów podkoszowych i kultury przeworskiej.
Badania będą kontynuowane.

Dr Jarosław Rola
Muzeum Okręgowe, Piła

Nowe wyniki i informacje dotyczące badań na wczesno brązowym cmentarzysku
w Śmiardowie Krajeńskim, gm. Krajenka

Cmentarzysko wczesnobrązowe w Śmiardowie Krajeńskim (gm. Krajenka, stan. 1) ma historię badań liczącą blisko 80 lat. Jego ogromny potencjał poznawczy został w dużej mierze utracony w wyniku II wojny światowej. Niemniej jednak badania wykopaliskowe prowadzone na nim w ostatnich latach dostarczają nowych źródeł. Zostaną one przedstawione na konferencji.

Prof. dr hab. Janusz Czebreszuk, prof. Johannes Müller, dr Jutta Kneisel, mgr Mateusz Jaeger, mgr Łukasz Pospieszny
Instytut Prahistorii UAM, Poznań; Christian -Albrechts Universität zu Kiel, Kilonia

Interdyscyplinarny projekt polsko-niemieckich badań archeologicznych wczesnobrązowej osady
w Bruszczewie

Wystąpienie stanowić będzie podsumowanie wieloletniego programu polsko-niemieckich interdyscyplinarnych badań archeologicznych w Bruszczewie. Zaprezentowane zostaną najistotniejsze ustalenia płynące z zamkniętych do tej pory etapów prac terenowych oraz gabinetowych.

Prof. dr hab. Janusz Czebreszuk, dr Jutta Kneisel, mgr Mateusz Jaeger, mgr Łukasz Pospieszny
Instytut Prahistorii UAM, Poznań; Christian -Albrechts Universität zu Kiel, Kilonia

Pierwszy etap ratowniczych badań wykopaliskowych na cmentarzysku kurhanowym kultury mogiłowej
w Smoszewie st. 1

Wystąpienie stanowić będzie krótką prezentację pierwszego sezonu badań ratowniczych prowadzonych na rozległym cmentarzysku kurhanowym kultury mogiłowej w Smoszewie. Omówione zostaną zarówno wstępne wyniki rozpoznania struktury nasypu kurhanu oraz jego otoczenia, jak i metody prospekcji poprzedzających badania wykopaliskowe.

Mgr Andrzej Krzyszowski
Muzeum Archeologiczne, Poznań

Badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury łużyckiej z IV – V EB w Wartosławiu,
st. 1, gm . Wronki, w woj. wielkopolskim

Po ponad 40-stu latach wznowiono badania wykopaliskowe na ciałopalnym cmentarzysku z IV-V EB. Było to spowodowane wyrębem lasu w zasięgu tego stanowiska oraz amatorskimi poszukiwaniami skarbów. Przebadano powierzchnię zaledwie 2,5 ara odkrywając ponad 80 grobów, niestety w większości zniszczonych, bądź uszkodzonych przez współczesnych rabusi. Tylko nieliczne obiekty przetrwały nieuszkodzone do naszych czasów. Jeden z nich – zalegający najgłębiej – okazał się być prawdziwą skarbnicą dla archeologów. Był to bowiem grób, który zawierał 4 popielnice, w tym pochówek „łużyckiego” odlewnika. Znaleziono tu m.in. ponad 50 naczyń, zestaw dwóch form odlewniczych, tygiel odlewniczy oraz inne liczne kamienne przedmioty, w tym niektóre o charakterze cyzelerskim.

Mgr Anna Rembisz
Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń

Osada ludności łużyckich pól popielnicowych w Bożejewicach, pow. Strzelno (stan. 58)

Stanowisko 58 w Bożejewicach zostało odkryte w 1976 roku podczas badań powierzchniowych AZP. W 2008 roku ze względu na planowaną budowę elektrowni wiatrowej i zagrożenie stanowiska dewastacją, ekspedycja z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przeprowadziła ratownicze badania archeologiczne.
Na obszarze o powierzchni blisko 2000 m 2 odsłonięto 5 warstw kulturowych i 531 obiektów datowanych na wczesną epokę żelaza oraz wczesne i późne średniowiecze.
Ślady osadnictwa z wczesnej epoki żelaza są reprezentowane przez pozostałości 139 jam o różnorodnych funkcjach gospodarczych, kilku konstrukcji słupowych oraz 3238 ułamków naczyń ceramicznych ludności łużyckich pól popielnicowych, narzędzia krzemienne, kamienne żarna i rozcieracze oraz niespalone szczątki ludzkie.
Zarejestrowane w stropie jednej z jam skupisko ułamków naczyń ceramicznych o cechach kultury pomorskiej wskazuje na kontynuację osadniczą na tym terenie prawdopodobnie do starszego okresu przedrzymskiego.
Pozostałości osady w Bożejewicach należą do „niedawno odkrytego” skupiska osadniczego między Ciechrzem a Sławskiem Wielkim, przecinającego w poprzek Pojezierze Mogileńskie. Na podstawie odkrytych materiałów źródłowych stanowisko to datowane jest na II i III etap rozwoju łużyckich pól popielnicowych.

Mgr Anna Rembisz, dr Andrzej Pydyn
Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń

Osadnictwo ludności łużyckich pól popielnicowych w rejonie Jeziora Powidzkiego
(Pojezierze Gnieźnieńskie)

Od 2000 roku trwają systematyczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego. Prace te prowadzone są przez ekspedycję z Zakładu Archeologii Podwodnej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ich rezultatem jest zarejestrowanie dwóch osad ludności kultury łużyckich pól popielnicowych oraz 14 punktów osadniczych związanych z działalnością społeczności „łużyckich” a także w czasach średniowiecznych i nowożytnych.
Odkryte ślady osadnictwa społeczności łużyckich pól popielnicowych stanowią pozostałość nieznanej do tej pory formy zasiedlenia lokowanego w bezpośrednim sąsiedztwie wody, obejmującego znaczną część linii brzegowej (ok. 500 m ). Niewątpliwie taki sposób zakładania osiedli związany był z gospodarczym wykorzystywaniem wód jeziora, m.in. do moczenia lnu.
Badania osiedla w Powidzu dostarczyły znacznej ilości materiałów źródłowych i stanowią cenny wkład do badań nad schyłkową fazą osadnictwa ludności kręgu łużyckich pól popielnicowych na terenie wschodniej Wielkopolski. Udział form baniastych i półkolistych, znaczna ilość naczyń uchatych, zdobienie dookolnymi listwami z dołkami palcowymi, „jodełką”, wiszącymi trójkątami oraz ornamentem pseudosznurowym pozwala zaklasyfikować wyroby garncarskie z Powidza do tzw. późnołużyckiego nurtu stylistycznego, charakterystycznego dla najmłodszej fazy kręgu łużyckich pól popielnicowych.

Mgr Sławomir Kałagate
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra

Wstępne wyniki badań grodziska ludności kultury łużyckiej w Wicinie, gm. Jasień,
woj. lubuskie, sezon 2008-2009

Relikty grodu obronnego w Wicinie należą do jednych z najważniejszych stanowisk archeologicznych związanych z osadnictwem ludności kultury łużyckiej w Polsce. Pierwsze wzmianki o przypadkowych odkryciach w okolicach grodu, jak i na grodzisku pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. W 1920 roku przeprowadził tu badania sondażowe niemiecki archeolog Carl Schuchhard. W 1966 roku rozpoczęto systematyczne badania wykopaliskowe prowadzone przez Adama Kołodziejskiego. Trwały one do 1998 roku.
Od listopada 2008 do października 2009 r., wznowiono prace badawcze. Ich celem było dokończenie eksploracji wykopu dr A. Kołodziejskiego oraz uporządkowanie terenu grodziska. Inicjatorem badań był Oddział Lubuski Stowarzyszenia Archeologów Polskich, współfinansował je Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Zielonej Górze.

Mgr Małgorzata Andrałojć, mgr Mirosław Andrałojć, mgr Sławomir Kałagate
„Refugium” S.C., Poznań;
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra

Rozpoznanie układów zabytków rejestrowanych jako anomalie elektromagnetyczne
na powierzchni grodziska w Wicinie stan. 1, gm . Jasień, woj. lubuskie

Grodzisko w Wicinie stan. 1 badane było w 1920 roku i systematycznie od połowy lat 60. XX wieku. Nazywane „lubuskimi Pompejami”, zachowało w swych nawarstwieniach, dzięki gwałtownemu zniszczeniu w wyniku najazdu scytyjskiego pełniejszy niż na innych stanowiskach tego rodzaju obraz życia społeczności późnych faz kultury łużyckiej. Stanowisko penetrowane jest przez poszukiwaczy skarbów. Obecne rozpoznanie dyspersji zabytków rejestrowanych jako anomalie elektromagnetyczne na powierzchni stanowiska miało na celu przede wszystkim zabezpieczenie go przed niekontrolowaną eksploracją. Dostarczyło szeregu zabytków związanych z dobą kultury łużyckiej, informacji o ich pochodzeniu oraz o użytkowaniu obszaru grodziska po jego zniszczeniu aż do chwili obecnej.

Mgr Ilona Jagielska Muzeum Regionalne Ziemi Pyzdrskiej, Pyzdry

Popielnice łużyckie z wykopu budowlanego w Ciążeniu, gm. Lądek

Podczas prowadzenia nadzoru archeologicznego, przy wykopie kanalizacyjnym w Ciążeniu natrafiono na urny ciałopalne kultury łużyckiej. Prace budowlane znajdowały się w pobliżu wyznaczonego w ramach AZP st. nr 63. Stanowisko ma charakter wielokulturowy, na podstawie przypadkowych znalezisk określono jego funkcję jako cmentarzysko kultury łużyckiej, cmentarzysko kultury pomorskiej i cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Materiał archeologiczny pozyskany podczas robót ziemnych w roku 2009 pozwala na powiększenie obszaru wyznaczonego wcześniej stanowiska nr 63. Jeden z wykopów kanalizacyjnych biegł po linii rzędu urn ciałopalnych (sytuowanych po osi N-S). Zarejestrowano różne konstrukcje grobów, bezpopielnicowe i popielnicowe, jamy w większości nakryte były kamieniami. Popielnice stylistycznie odpowiadają naczyniom z okresu halsztackiego. Na uwagę zasługuje grób popielnicowy, w którym pod urną z przepalonymi kośćmi znajdowała się niespalona czaszka dziecka. W obrębie strefy występowania pochówków kultury łużyckiej zarejestrowano groby szkieletowe, prawdopodobnie z okresu wczesnego średniowiecza i ślady osadnictwa późnośredniowiecznego.

Mgr Marcin Krzepkowski, ngr Michał Sip
Pracownia Dokumentacji Archeologicznej Marcin Krzepkowski, Dąbrowa Górnicza;
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska Arch-Geo, Damasławek
Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Zielona Góra

Dwa nieznane (?) cmentarzyska kurhanowe ludności kultury łużyckiej z Ziemi Lubuskiej:
Jeziorna gm. Sława stan. 1. i Lubrza gm. loco

W 2006 roku przeprowadzono ratowniczo rozpoznawcze badania archeologiczne na terenie cmentarzyska kurhanowego w Jeziornej gm. Sława (stan. 1.), położonego w lasach ok. 1,5 km na południowy zachód od brzegu Jeziora Sławskiego. Badaniami finansowanymi ze środków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze kierowała mgr Sylwia Groblica (z ramienia Oddziału Lubuskiego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich), przy współpracy Marcina Krzeptowskiego. W trakcie prac wykonano plan warstwicowy nekropolii obejmującej około 25 nasypów kurhanowych o zróżnicowanej wysokości – od 0,3 do 1,5 m , odnotowano również pozostałości konstrukcji kamiennych. Badaniami wykopaliskowymi objęto powierzchnię 200 m 2 stanowiska, gdzie zarejestrowano 9 obiektów kulturowych. W całości przebadano kurhan nr 1 o średnicy 6- 6,5 m i wysokości 0,6 m , z zachowanym rowem dookolnym oraz jamą grobową wkopaną w nasyp, zawierającą spalone szczątki zmarłego, liczne ułamki ceramiki, fragment stopionego przedmiotu brązowego oraz sporą ilość kamieni. W południowej części stanowiska odsłonięto fragment rozległej struktury – być może ustryny o nieckowatym przekroju pionowym, zawierającej silnie przepalone szczątki kilku osobników oraz niezbyt liczne węgle drzewne a także, w partii spągowej, wyprażony piasek o barwie pomarańczowej. Przeprowadzona kwerenda źródeł archiwalnych wykazała, że omawiane stanowisko zostało odkryte na krótko przed II wojną światową, w trakcie wybierania na tym obszarze piasku i zbadane w niewielkim zakresie przez J. Nowothniga. W polskiej, powojennej literaturze, nekropola ta, wymieniana była jako zaginiona, gdyż dotąd jej dokładna lokalizacja pozostawała nieznana. Cmentarzysko w Jeziornej wiązać należy z ludnością kultury łużyckiej i można je datować na III-III/IV okres epoki brązu.
Drugie z omawianych cmentarzysk odkryto w trakcie badań ratowniczych związanych z planowaną budową autostrady A2, prowadzonych w Lubrzy, gm. loco (stan. 40., nr aut. 28.). Na kulminacji rozległego, zalesionego wzgórza, położonego na północ od pasa rozgraniczenia planowanej autostrady odkryto kilkanaście nasypów ziemnych (niektóre z widocznymi elementami kamiennymi) o różnym stopniu zachowania. Część z nich została zniszczona przez wiatrołomy, widoczne były również niewielkie wkopy będące świadectwem obecności „poszukiwaczy skarbów”. Z powierzchni stanowiska zebrano materiał w postaci przepalonych kości ludzkich oraz mało charakterystycznych ułamków naczyń. Wykonano plan warstwicowy stanowiska z nawiązaniem do siatki arowej stanowiska nr 40. Ze względu na brak jakichkolwiek informacji na temat tej nekropoli jej chronologia i przynależność kulturowa pozostaje nie znana. Być może, podobnie jak w przypadku cmentarzyska w Jeziornej łączyć ją należy z ludnością kultury łużyckiej.

Mgr Adriana Romańska
Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań

Wielokulturowa strefa funeralna na stan. 9 w Grabkowie, gm. Kowal, woj. kujawsko – pomorskie
(od neolitu po okres lateński).

Stanowisko 9 w Grabkowie, odkryte zostało w 2000r w wyniku badań rozpoznawczych prowadzonych w związku z planowana budową autostrady A1 (odcinek włocławski).
Badania wykopaliskowe, z ramienia Instytutu Prahistorii i Fundacji UAM prowadzili: mgr Magdalena Żerek i mgr Adriana Romańska. W wyniku prowadzonych przez dwa sezony (2008 i 2009 r.) prac, eksploracją objęto powierzchnię objęto powierzchnię 100,25 ara, rejestrując 482 obiekty nieruchome, 28 527 fr. ceramiki, 3 zapinki brązowe, 6 brązowych kabłączków, 4 szpile brązowe oraz 243 narzędzia kamienne i krzemienne.
Pozyskane materiały wyznaczają kolejne fazy użytkowania stanowiska:
1. Kultura pucharów lejkowatych (osada, qasimegalit)
2. Kultura amfor kulistych (osada)
3. Kultura iwieńska (ślad osadniczy?)
4. Wczesny okres epoki brązu (horyzont trzciniecki) (osada)
5. Kultura łużycka (cmentarzysko, osada)
6. Młodszy okres przedrzymski (osada)
7. Okres wczesnego średniowiecza (osada)
8. Okres późnego średniowiecza (ślad osadniczy)
9. Okres nowożytny (ślad osadniczy)
Do najistotniejszych (prócz cmentarzyska KŁ) należy bez wątpienia odkrycie rozległej strefy funeralnej w NE części objętej eksploracją powierzchni. Strefa ta, założona przez społeczności neolityczne (KPL), wykorzystywana była także w okresie wczesnego brązu (KI), oraz przez społeczności KŁ (częściowo wykorzystywana także jako źródło wyselekcjonowanego i łatwo dostępnego surowca -wtórnie wykorzystywano kamienie z megalitu w konstrukcjach jam grobowych, jak i wykonywano z nich narzędzia codziennego użytku – żarna, rozcieracze). Podobną funkcję quasimegality pełniły najprawdopodobniej w okresie późnolateńskim (w E części strefy funeralnej zarejestrowano pojedyncze „samotne kubki”)

Mgr Aleksandra Ziarek
Archeologiczna Pracownia Badawcza „THOR”, Łódź

Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych w Żernikach, gm. Kórnik, woj. wielkopolskie

Przedstawienie wyników badań związanych z przeprowadzeniem prac przed planowaną budową hali przemysłowej w miejscowości Żerniki.
Rezultatem przeprowadzonych prac archeologicznych było odkrycie śladów osadnictwa (43 obiekty określone kulturowo). W oparciu o analizę materiału zgromadzonego w wyniku badań (900 fragmentów ceramiki) udało się ustalić, iż osadnictwo związane jest z wczesną fazą kultury pomorskiej.

SEKCJA OKRESU PRZEDRZYMSKIEGO
I OKRESU RZYMSKIEGO

Dr Józef Bednarczyk, mgr Małgorzat Andrałojć, mgr Mirosław Andrałojć, mgr Adriana Romańska
Instytut Prahistorii UAM; „Refugium” S.C.; Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań

Nieinwazyjne badania osiedli kultury przeworskiej na Kujawach

Badaniami objęte zostały rozległe przestrzennie, węzłowe osiedla kultury przeworskiej w Kruszy Zamkowej stan. 3, Gąskach stan. 18 i Parchankach stan.12A. W ramach projektu, dofinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wykonano: zdjęcia lotnicze, prospekcję przy użyciu detektora zabytków metalowych w warstwie ornej, planigrafię innych zabytkow ( ceramika, kości, szkło) oraz pomiary geomagnetyczne.
Łącznie w latach 2008 – 2009 zarejestrowano struktury wziemne ( obiekty nieruchome) na powierzchni 12 ha , czytelne w formie wyraźnych układów przestrzennych, które bez żadnych wątpliwości identyfikować można z reliktami plan owej zabudowy. Pozyskano około 300 monet: kilka celtyckich, ponad 200 rzymskich ( w większości z lat panowania Wespazjana – Marka Aureliusza, sporadycznie późniejszych cesarzy) oraz kilkadziesiąt średniowiecznych i nowożytnych ( głównie boratynek), a także liczne inne wytwory metalowe ( ze srebra, brązu i ołowiu), w tym importy prowincjonalno rzymskie.
Przeprowadzone badania (a) ujawniają – częściowo tylko dotąd dostrzegany potencjał poznawczy kujawskich osad z okresu rzymskiego, (b) potwierdzają – w odniesieniu do nich szczególna przydatność nieinwazyjnych metod prospekcji, (c) ukazują – z całą ostrością skalę zagrożenia ze strony nielegalnych poszukiwaczy i skutki uprawianego przez nich procederu.

Prof. dr hab. Aleksandra Cofta-Broniewska, mgr Małgorzata Andrałojć, mgr Mirosław Andrałojć
Instytut Prahistorii UAM; „Refugium” S.C., Poznań

Monety celtyckie odkryte podczas badań elektromagnetycznych powierzchni stanowisk archeologicznych w rejonie Inowrocławia. Grupa kruszańska kultury przeworskiej

W wystąpieniu zostaną poruszone zagadnienia wynikające z faktu odkrycia po raz pierwszy monet celtyckich w trakcie badań archeologicznych na stanowiskach kujawskich. Pozyskano je przy zastosowaniu metody rejestrowania układów anomalii elektromagnetycznych na powierzchni stanowisk archeologicznych. Zaprezentujemy przebieg i wstępne wyniki analizy numizmatycznej 4 odkrytych monet. Przedstawimy argumenty świadczące o zasadności konstytuowania kujawskich typów monet celtyckich, a zatem o możliwości funkcjonowania w rejonie Inowrocławia mennictwa grupy Celtów o zorganizowanej władzy politycznej. Wskażemy implikacje tego odkrycia dla kwestii pobytu plemion celtyckich na Kujawach i kierunków wpływów ze świata celtyckiego jakie w świetle numizmatyki można odnotować na tym terenie.

Mgr Michał Dziób
Archeologiczna Pracownia Badawcza „THOR”, Niechanowo

Wstępne wyniki archeologicznych badań ratowniczych przeprowadzonych na reliktach osady kultury łużyckiej i kultury przeworskiej, Wieniec, gm. Brześć Kujawski, stan. 15

Mgr Leszek Ziąbka, mgr Sławomir Miłek, ngr Adam Kędzierski
Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Kaliskie Stanowisko Archeologiczne IAiE PAN, Kalisz

Badania archeologiczne na osadzie wielokulturowej w Jankowie II – Oszczywilk (stan. 1/9) pow. Kalisz

Stanowisko wielokulturowe (osady: łużycka, przeworska, wczesnośredniowieczna; cmentarzyska: pomorskie, z okresu wędrówek ludów). Datowane od epoki brązu do początków wczesnego średniowiecza. Położone w dolinie Prosny, na piaszczystym pagórku na terasie nadzalewowej. Znane od początków lat 20 wieku XX. W talach trzydziestych ubiegłego wieku prace wykopaliskowe na stanowisku prowadził J. Fitzke. Odkryto 5 obiektów mieszkalnych (ziemianki) z wczesnego okresu rzymskiego i 3 bogato wyposażone groby z okresu wędrówek ludów. W latach 50 XX wieku badania wykopaliskowe prowadziło Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, odkrywając obiekty kultury łużyckiej. W roku 2007 prace prowadziło Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu przy współpracy IAiE PAN. Na obszarze 1 ara zainwentaryzowano 22 obiekty archeologiczne: jamy kultury łużyckiej, grób kultury pomorskiej, obiekty z okresu lateńskiego i wpływów rzymskich 9 w tym 1 wapiennik). Pozyskano również 2 monety celtyckie, półprodukty w postaci fragmentów blach i ciętego drutu o wadze odpowiadającej monetom oraz kilkanaście monet rzymskich ( od schyłku I do III wieku n.e.) a także 2 fibule z główkami zwierząt na kabłąku ( prawdopodobnie importy z terenów Panonii) , które można łączyć z horyzontem celtyckim.
Badania finansowane w roku 2008 przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Priorytet 4), prowadzone były przez Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu przy współpracy IAiE PAN. Pracami objęto powierzchnię 3 arów, na których zainwentaryzowano 120 obiektów archeologicznych: kultura łużycka – epoka brązu /wczesna epoka żelaza( 57 obiektów: 52 jamy, 4 paleniska), kultura przeworska – okres późnolateński / wczesny okres rzymski ( 50 obiektów: 46 jam, 3 mieszkalne, 1 palenisko), ponadto odkryto 12 śladów posłupowych.
W obiektach kultury łużyckiej znaleziono oprócz fragmentów ceramiki m. innymi fragmenty 2 brązowych sierpów. W obiektach przeworskich zainwentaryzowano m. innymi kościany gwizdek i żelazne szydło.
Podczas prac w obrębie wykopów pozyskano także 2 monety celtyckie oraz kilka monet rzymskich ( od schyłku I do III wieku n.e.).
Badania będą kontynuowane.

Mgr Ewa Pawlak
Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska mgr Alina Jaszewska, Zielona Góra, Oddział w Poznaniu

Wyniki badań ratunkowych na cmentarzysku kultury przeworskiej w Osieku pod Jarocinem
(sezony 2008 – 2009)

Badania prowadziła Ewa Pawlak z Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej Aliny Jaszewskiej, na zlecenia Muzeum Regionalnego w Jarocinie. Prace od pierwszego sezonu finansowane przez Muzeum w Jarocinie, w drugim sezonie dodatkowo przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Lubuski Oddział Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. W 2009 r. współfinansowane przez właściciela żwirowni, Ireneusza Wielińskiego.
Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej odkryte w 2007 r. przez autorkę sprawozdania, przy okazji badań ratowniczych prowadzonych na sąsiednim stanowisku 1 (cmentarzysko kultury łużyckiej). Stanowisko znajduje się na południowym stoku wzgórza położonego na wschodnim stoku niewielkiego cieku, stanowiącego lewostronny dopływ Lubieszki. W ciągu dwóch kolejnych sezonów wykopaliskowych (2008 i 2009) łącznie rozpoznano 22,5 ara (odpowiednio 10,5 i 12 arów), na których odsłonięto 312 obiektów, związanych przede wszystkim z cmentarzyskiem oraz w mniejszym stopniu z osadą kultury łużyckiej. Jako groby (na podstawie zawartości przepalonych kości ludzkich oraz wyposażenia) określono 117 obiektów. Pomimo znacznego obszaru objętego badaniami (115 x 90 m ) brak podstaw do wyznaczenia zasięgu cmentarzyska. Najstarsza jego część, jak się wydaje w świetle dotychczasowych badań, znajduje się w północnej strefie (rejon kurhanu, odkrytego w 2007 r.) i odnieść ją można do schyłku okresu przedrzymskiego; w tym samym rejonie odkryte zostały najmłodsze obiekty, związane z późnym okresem rzymskim.

Mgr Artur Kurpiewski, mgr Krzysztof Narloch
Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń

Ślady metalurgii żelaza odkryte na osadzie ludności kultury przeworskiej w Kowalu, gm. loco,
woj. kujawsko-pomorskie (stan. 14)

Podczas badań archeologicznych przeprowadzonych w Kowalu (woj. kujawsko-pomorskie) w ramach budowy obwodnicy miasta, odkryto ślady osadnictwa z neolitu, z okresu halsztackiego, z młodszego okresu przedrzymskiego oraz z czasów średniowiecznych. Odkryte stanowisko stanowi zapewne tylko część osady kultury przeworskiej, o czym świadczy między innymi rozplanowanie dymarek odsłoniętych w południowo-wschodniej części przebadanego terenu. Piece te s tanowią znaczące uzupełnienie wiedzy na temat metalurgii żelaza w młodszym okresie przedrzymskim na ziemiach polskich. Mimo, że badania nie dostarczyły dużej liczby materiałów źródłowych należących do kultury przeworskiej, stanowisko jest bardzo ważne dla dalszych rozważań nad początkiem młodszego okresu przedrzymskiego. Osada ta jest jedną z niewielu systematycznie przebadanych na tak dużą skalę, a zarejestrowane pozostałości należą do starszej fazy osadnictwa kultury przeworskiej. Szczególne znaczenie ma również obecność elementów „jastorfskich” istotnych w szerszych badaniach nad kontaktami między tymi ugrupowaniami kulturowymi.

Mgr Alicja Cybulska
Instytut Prahistorii UAM

Osady kultury wielbarskiej i przeworskiej w Lubochni, gm. Gniezno

Komunikat ten będzie przedstawiał wyniki opracowania materiałów ruchomych i nieruchomych, jakie zostały pozyskane i zadokumentowane w trakcie badań sondażowych i wykopaliskowych na osadzie wielbarskiej (stanowisko 12/13) oraz przeworskiej (stanowisko 23/24) w Lubochni gm. Gniezno, woj. wielkopolskie. Na ich podstawie podjęta zostanie także próba analizy złożonej sytuacji z jaką mamy do czynienia na tym obszarze w okresie wpływów rzymskich.

Mgr Andrzej Krzyszowski
Muzeum Archeologiczne, Poznań

Rytualne paleniska z okresu późnorzymskiego czy wczesnośredniowieczne groby ciałopalne typu
Alt Käbelich

Czwarty sezon badań w Wilanowie powiększył zestaw odkrytych obiektów o kolejne 52 obiekty i łączną liczbę zarejestrowanych obiektów stałych do cyfry 187. Są to nadal trudne do rozszyfrowania funkcjonalnego i chronologicznego obiekty, które przejawiają się warstwą zasypiskową pierwotnej próchnicy, a następnie warstwą żółtego calcowego piasku, by przejść kolejno do intensywnej spalenizny o znacznej miąższości, wypełnionej jednowarstwowym brukiem kamiennym, zwęglonymi belkami z dębu oraz nieprzepalonymi i przepalonymi kośćmi zwierzęcymi oraz pojedynczymi ludzkimi. Inne nieliczne zabytki ruchome – jak fragmenty ceramiki, i zapinek – wskazują na chronologię sięgającą przynajmniej od późnego okresu rzymskiego po wczesne fazy wczesnego średniowiecza. Obiekty te w strukturze stratygraficzno-symbolicznej nawiązują do późniejszych obiektów typu Alt Käbelich, choć tę ideę biorą niewątpliwie jeszcze z późnego okresu rzymskiego

Mgr Andrzej Jankowski, mgr Monika Bocheń
Firma prywatna z Legionowa

Wstępne wyniki badań na stanowisku nr 102 w Kruszynie, gm. Włocławek

Stanowisko Kruszyn 11, aut.102 (nr 50 na obszarze AZP 49-47) położone w pasie autostrady A1 pod Włocławkiem było obiektem ratowniczych badań archeologicznych prowadzonych w sezonach 2008 i 2009. Badania zaowocowały odsłonięciem rozległego, wielokulturowego stanowiska osadniczego. Najstarsze ślady osadnictwa sięgają tu neolitu, najmłodsze zaś okresu wpływów rzymskich. Wśród materiałów zabytkowych związanych z kulturą ceramiki wstęgowej rytej, pucharów dzwonowatych, iwieńską i łużycką, najliczniejsze były pozostałości ceramiki reprezentującej kulturę przeworską, datujące się na okres od połowy I w p.n.e. do Okresu Wędrówek Ludów.

SEKCJA WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA I CZASÓW NOWOŻYTNYCH

Prof. dr hab. Hanna Kóčka – Krenz
Instytut Prahistorii UAM, Poznań

Kaplica Dąbrówki na Ostrowie Tumskim w Poznaniu

Badania prowadzone od 1999 r. przez Instytut Prahistorii UAM w książęcej części poznańskiego grodu, przyniosły rozpoznanie książęcego palatium, a ostatnio także kaplicy pałacowej. Sposób jej powiązania z palatium, a zwłaszcza rodzaj założenia, są zasadniczo odmienne od wczesnośredniowiecznych form znanych z ziem piastowskich. Odsłonięcie stosunkowo dobrze zachowanych reliktów tej świątyni daje podstawy do wskazania kierunków inspiracji jej fundatorów.

Mgr Olga Antowska-Gorączniak
Instytut Prahistorii UAM, Poznań

Rezerwat archeologiczny – badania reliktów wału wczesnośredniowiecznego grodu
(Poznań, ul. Posadzego 5)

Od marca 2009 r. do stycznia 2010 r. na zlecenie Muzeum Archeologicznego w Poznaniu przeprowadzone zostały nadzory i badania archeologiczne oraz prace konserwatorskie na stanowisku przy ul. Posadzego 5 na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, w miejscu planowanego rezerwatu na X-wiecznych wałach grodu. Projekt rezerwatu realizowany jest przez Urząd Miasta Poznania przy współpracy z Kurią Metropolitarną dzięki funduszom Unii Europejskiej w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013. Podczas badań archeologicznych rozpoznano szczegółowo konstrukcje budowy wału: rozstaw i szczegóły konstrukcyjne skrzyń, ruszty, ławę kamienną i ich sposób posadowienia na pierwotnie podmokłym gruncie. Stwierdzono przynajmniej dwie fazy rozbudowy umocnień. Dodatkowo rozpoznaniu poddano relikt fundamentu punktowego XVI-wiecznego muru obronnego. Pozyskano liczny materiał źródłowy od pradziejów (złoże wtórne), poprzez wczesne średniowiecze, po XIX/XX w.

Mgr Jacek Wrzesiński
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Pracownia Gród w Grzybowie

O wdzięczności z przeszłości

Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Dziekanowicach (stan. 22, Gm . Łubowo) odkryte zostało w 1964 roku. Prace wykopaliskowe prowadzono w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, a systematycznie prace archeologiczno-antropologiczne prowadzono w latach 1991-2008. Rok 2008 było ostatnim z planowanych sezonem badawczym. Ostatnie sezony przyniosły odkrycie 6 grobów komorowych, gdzie pochowano zarówno dzieci jak i osoby dorosłe. Na koniec sezonu 2008 r. pozostawiono grób który sprawiał wrażenie wyjątkowo dużego, a upalne lato nie pozwalało na poprawną jego eksplorację. Dosłownie w ostatnim tygodniu, nieco bardziej wilgotnym, przystąpiono do pracy w obrębie tej jamy grobowej. Jak się okazało w jamie pochowano młodą kobietę która została pochowana z zawieszoną na jej szyi kolią srebrnych ozdób – kaptorgi, zawieszka, paciory. Pod zawieszką podłożona została moneta. Łącznie 16 srebrnych przedmiotów zachowanych w fatalnym stanie. Tylko szybkie ratowanie i wykonanie ich kopii umożliwia podziwianie kunsztu ówczesnych jubilerów.

Mgr Teresa Krysztofiak
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy/Oddział Archeologiczny Giecz

Badania archeologiczne prowadzone w roku 2009 na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Gieczu
(Giecz – Grodziszczko stan. 1)

Badania prowadzono w związku z pracami budowlanymi realizowanymi przy budynku muzeum znajdującym się we wschodniej części południowego członu grodziska. Miały one głównie charakter ratowniczy i skupiły się przede wszystkim na rozpoznaniu majdanu grodu w partii przylegającej do pawilonu muzealnego. Odsłonięto tam bogatą sekwencję warstw o łącznej miąższości od 2,2 do ok. 2,5 m . Bezpośrednio na calcu zalegały pozostałości osadnictwa przedgrodowego (IX w.) w postaci drewnianych moszczeń i niwelacji terenu, na które nakładały się grodowe warstwy osadnicze (X-XIII w.). Odsłonięto w nich fragmenty 3 obiektów. Jeden z nich zinterpretować można najprawdopodobniej jako obiekt mieszkalny, a kolejny jako piec garncarski(?). W południowej części badanego obszaru pierwotna stratyfikacja była zakłócona nowożytnymi wkopami grobowymi – pozostałościami cmentarza parafialnego, który funkcjonował na terenie grodziska do połowy XX w. Nadzorami archeologicznymi objęto też rowy pod instalacje wodno-kanalizacyjne i elektryczne, które przecinały większą, również północną, część grodziska i przechodziły przez obecną bramę wjazdową na jego południowe przedwale. W rowach tych zarejestrowano bogatą stratyfikację. Były to nie tylko ślady wielofazowego osadnictwa grodowego, lecz również pozostałości konstrukcji obronnych (południowego wycinka tzw. wału wewnętrznego oraz fragmentu wału obwodowego ograniczającego powierzchnię warowni od południa). Układ niczym niezakłóconych stosów konstrukcyjnych umocnień odsłonięty w świetle obecnej bramy wjazdowej skreśla z listy hipotez przypuszczenie o usytuowaniu do tej pory nie zlokalizowanej głównej bramy grodowej w południowo-zachodniej części umocnień.

Mgr Teresa Krysztofiak
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy/Oddział Archeologiczny Giecz

Badania archeologiczne prowadzone w roku 2008 na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym
w Gieczu stan. 4

Celem badań była próba określenia północno-wschodniej granicy południowej części cmentarzyska oraz dalsze rozpoznanie charakteru tej części stanowiska w okresie poprzedzającym powstanie cmentarza. Badaniom poddano obszar o łącznej powierzchni ok. 2 arów. Zlokalizowano na niej kolejnych 32 grobów, tym samym ilość pochówków odsłoniętych do tej pory na cmentarzysku wzrosła do 274 pochówków. Wszystkie były zorientowane generalnie po linii E-W lub lekko odchylone od tej linii (SE-NW). Przy ok. 2/3 grobów zarejestrowano wyposażenie w postaci przedmiotów codziennego użytku (noże żelazne, klucz żelazny, krzesiwa, osełka z fyllitu, okucie pochewki od noża,) oraz ozdób (kabłączki skroniowe, obrączki metalowe i z masy szklanej, kolie z koralików z masy szklanej, karneolu oraz kryształu górskiego, fragmenty zawieszek metalowych, okucie rzemienia od pasa). Na badanej części cmentarzyska pochowane były w większości dzieci (głównie infans I ) oraz zmarli w wieku maturus . We wszystkich eksplorowanych wykopach zarejestrowano ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa poprzedzającego powstanie cmentarza. W sondażu północnym, obejmującym północno-wschodnią partię stanowiska zarejestrowano niewielkiej miąższości warstwy osadnicze, z którymi wiązało się 7 obiektów (2 paleniska oraz obiekty o bliżej niesprecyzowanej funkcji). Ich datowanie (w oparciu o zawierający się w nich materiał ceramiczny) odnieść można wstępnie ogólnie do X stulecia. Ponadto, odsłonięto również fragmenty 2 obszernych nieckowatych struktur o bogatej stratyfikacji z materiałem ceramicznym pozwalającym na określenie ram czasowych ich funkcjonowania od co najmniej pocz. IX w. do 1. poł. XI stulecia.

Mgr Adam Kędzierski, mgr Dariusz Wyczółkowski, mgr Leszek Ziąbka, mgr Sławomir Miłek
Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej; Kaliskie Stanowisko Archeologiczne IAiE PAN, Kalisz

Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na Starym Mieście w Kaliszu (stan. 2/2) w latach 2008 – 2009

Prace archeologiczne na Starym Mieście w Kaliszu prowadzone są od 2001 r. przez Kaliskie Stanowisko Archeologiczne IAiE PAN przy współfinansowaniu przez UM w Kaliszu. W sezonach 2008 i 2009 r. wykopy usytuowano na zapleczach posesji przy ul. Stare Miasto 20 i Stare Miasto 3A. We wczesnym średniowieczu były to obrzeża osady targowo-rzemieślniczej. W trakcie prac odkryto szereg ciekawych obiektów datowanych od X po XIII w., w tym nieznane wcześniej typy monet wczesnośredniowiecznych, być może produkowanych na terenie Kalisza. Jak wykazały badania archeologiczne tereny zalewowe na skraju osady Stare Miasto w Kaliszu były zasypywane już od XIII stulecia, początkowo m. in. odpadkami w postaci kości zwierzęcych.

Dr Michał Brzostowicz
Muzeum Archeologiczne, Poznań

Badania archeologiczne nad zapleczem grodziska wczesnośredniowiecznego w Lądzie, gm. Lądek,
pow. słupecki w latach 2008 – 2009

W latach 2008-2009 przeprowadzono badania archeologiczne nad zapleczem grodziska wczesnośredniowiecznego w Lądzie. W ramach tych działań wykonano analizy zdjęć lotniczych, uzupełniające badania powierzchniowe na obszarze AZP 57-27 oraz prace wykopaliskowe na trzech wybranych stanowiskach. W rezultacie zbadano fragment osady z obiektami z fazy B i E, cmentarzyska z fazy D-E, odosobniony grób z fazy D (może pozostałość innego cmentarzyska a także zlokalizowano dwa skarby monet z pierwszej połowy XI wieku. W trakcie badań powierzchniowych odkryto kilka nowych stanowiska wczesnośredniowiecznych. Analiza zdjęć lotniczych pozwoliła natomiast uzyskać nowe dane dotyczące topografii terenu oraz przypuszczalnego przebiegu dróg w sąsiedztwie lądzkiej warowni.

Dr Kinga Zamelska-Monczak
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań

Badania wykopaliskowe na grodzisku w Santoku w pow. gorzowskim w latach 2007 – 2009

Od 2007 roku prace archeologiczne na grodzisku w Santoku prowadzą archeolodzy z Oddziału Poznańskiego Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk . Dotychczasowy stan badań pokazuje, że ośrodek w Santoku rozwijał się intensywnie już od końca wieku VIII, kiedy funkcjonował jako faktoria handlowa na szlaku wodnym. Później, w X stuleciu, został przejęty przez Piastów i włączony do budowanego państwa polskiego. Widomym znakiem tego wydarzenia była dokonana w 2 połowie X wieku wielka przebudowa umocnień obronnych.
W 2007 roku badania wykopaliskowe przeprowadzono w zachodniej partii stanowiska i to właśnie umocnienia obronne grodu stały się powtórnie przedmiotem zainteresowania archeologów.
Celem badań w 2008 i 2009 roku było natomiast powtórne odsłonięcie metodą wykopaliskową i zadokumentowanie zachodniej części kamiennych reliktów domniemanego kościoła grodowego (wraz z ich najbliższym kontekstem), wstępnie datowanego na czasy ottońskie (2. połowa X -1. połowa XI w.). Ich obecność we wnętrzu grodu – w formie rowu fundamentowego wypełnionego drobnymi kamieniami i zaprawą wapienną – potwierdziły wcześniejsze badania prowadzonych na grodzisku w latach 1958-1965 we wnętrzu grodu.

Dr Jarosław Rola, prof. dr hab. inż. Marek Krąpiec, mgr inż. Monika Bolka, prof. dr hab. Daniel Makowiecki, dr Joanna Koszałka, dr Kinga Zamelska-Monczak, dr Anna Kowalska;
Muzeum Okręgowe, Piła; Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków; Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń; Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań; Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Szczecin

Wstępne sprawozdanie z interdyscyplinarnych badań prowadzonych na stanowisku 5
w Ujściu w 2008 r.

Ratownicze badania wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Ujściu n/Notecią (stanowisko nr 5) prowadzono w strefie podgrodzia lub podwala (ulica Rybacka) oraz niewielkim sondażem w obrębie majdanu (Stary Rynek). Prace prowadzone na ulicy Rybackiej doprowadziły do odkrycia konstrukcji drewnianych reprezentujących fazy zabudowy grodu od połowy IX w. po lata 70. XI w. Zidentyfikowano co najmniej dwie fazy intensywnego wprowadzania znacznej ilości drewna w latach 70. X w. oraz latach 20. XI w. Wykop sondażowy założony na Starym Rynku ujawnił co najmniej siedem poziomów konstrukcyjnych, zawierających się między latami 70. X w. i 30. XVI w. Podczas konferencji zaprezentowane zostaną wstępne wyniki badań archeologicznych oraz analiz specjalistycznych.

Mgr Adam Kędzierski, mgr Leszek Ziąbka, mgr Sławomir Miłek
Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej; Kaliskie Stanowisko IAiE PAN, Kalisz

Badania archeologiczne na osadzie w Jastrzębnikach pow. Kalisz

Badania w Jastrzębnikach były prowadzone w roku 2008 przez IAiE PAN przy współpracy z MOZK w Kaliszu. Prace finansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Priorytet 4) , związane były z wydobyciem pozostałości skarbu denarów krzyżowych z końca XI w. Odkryto 216 zabytków srebrnych: monet zachodnich, denarów krzyżowych oraz placków srebra, datowanych od początku XI w. po ostatnią dekadę stulecia. Depozyt został ukryty na terenie osady wczesnośredniowiecznej. Jej relikty w postaci obiektów – głównie jam odpadkowych odkryto podczas badań.

Dr Artur Różański
Instytut Prahistorii UAM, Poznań

Wstępne sprawozdanie z archeologiczno-architektonicznych badań w romańskim kościele pod wezwaniem Narodzenia NMP w Kotłowie pow. Ostrzeszów

Romański kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, to jeden z najciekawszych obiektów sakralnych, i to nie tylko w skali regionu. Do dnia dzisiejszego zachowała się pierwotna nawa świątyni. W związku z trwającym remontem kościoła na zlecenie Wojewódzkiego Wielkopolskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, przeprowadzono w dniach 16 lipca – 5 sierpnia 2009 badania archeologiczne. W trakcie prac badawczych, odkryto romańską (2. poł. XII w.) kryptę wschodnią, fundament bocznego ołtarza cyborium. Na szczególna uwagę zwraca odkrycie ołowianego relikwiarza a także dość pokaźna kolekcja 266 numizmatów. Badania w roku obecnym będą kontynuowane

Mgr Zbigniew Karolczak
Muzeum Archeologiczne, Poznań

Baszty południowo – zachodniego odcinka średniowiecznych obwarowań Poznania (wyniki badań)

W ramach realizacji projektu „Mury miejskie”, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu przeprowadziło badania fragmentu południowo-zachodniej części średniowiecznych obwarowań (baszty: Zegarowa i Armatnia, fragment murów obwodowych – zakończenie). Planuje się częściową rekonstrukcję/w obiektów obronnych.

Mgr Tadeusz Łaszkiewicz
Muzeum w Międzyrzeczu

Międzyrzecz i okolice w średniowieczu i czasach nowożytnych w świetle badań i nadzorów archeologicznych ostatniego dziesięciolecia (próba podsumowania)

W omawianym okresie na terenie Międzyrzecza nie prowadzono planowych badań archeologicznych. Wykonano natomiast ratownicze badania wykopaliskowe w kilku punktach miasta lokacyjnego (o różnej skali prac) oraz liczne nadzory archeologiczne (punktowe i liniowe). Przedtem badań takich na terenie miasta praktycznie nie realizowano.
Prace te przyniosły szereg istotnych informacji odnośnie organizacji przestrzeni miejskiej Międzyrzecza (jedna z pierwszych lokacji w Wielkopolsce), tj. umiejscowienia i rozplanowania Rynku, sieci ulic, lokalizacji najstarszych (nieistniejących) kościołów i przykościelnych cmentarzy, a także przebiegu (również nieistniejących) fortyfikacji miejskich. Uzyskano również szereg informacji odnośnie zabudowy działek mieszkalnych. Przede wszystkim zaś pozyskano nader mnogi zbiór ruchomych materiałów zabytkowych znakomicie ilustrujących kondycję gospodarczą i życie codzienne mieszkańców dawnego Międzyrzecza – wieloetnicznego miasta pogranicza w czasach I Rzeczypospolitej.
Poza Międzyrzeczem wykonano również kilkusezonowe badania wykopaliskowe na terenie nieistniejącego klasztoru cysterskiego w pobliskim Bledzewie, które – pomimo niezrealizowanego programu – przywróciły pamięć o tym opactwie i jego roli na przestrzeni minionych wieków.
Podobne (również niezakończone) kilkuletnie badania o ograniczonym zakresie wykonano w podmiędzyrzeckiej wsi Święty Wojciech, a związane były one z próbą zlokalizowania jednego z najstarszych opactw benedyktyńskich na ziemiach polskich, wsławionego śmiercią 5 Braci Międzyrzeckich w 1003 r., a zwanych ostatnio Pierwszymi Męczennikami Polski.
Niewielkie prace archeologiczne (wyłącznie w formie nadzorów) wykonano także na terenie innych miast i wsi Ziemi Międzyrzeckiej (Skwierzyna, Pszczew, Trzciel, Stary Dwór i inne).

Mgr Tomasz Olszacki, dr Artur Różański
Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź; Instytut Prahistorii UAM, Poznań

Sprawozdanie z archeologiczno-architektonicznych badań zamku w Gołańczy na Pałukach (sezon 2009)

Ubiegłoroczne archeologiczno-architektoniczne badania zamku w Gołańczy koło Wągrowca odbyły się na przełomie września i października, a prowadzone były wspólnie przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego i Instytut Prahistorii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu; finansował je Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Badaniami objęto obszar zawarty pomiędzy północnym murem wieży mieszkalnej, a murem obwodowym (czyli tzw. międzymurza północnego) oraz teren położony na południe od donżonu, gdzie rozwinął się nowożytny człon castrum . Eksploracja w rejonie międzymurza północnego dała sposobność rozpoznania średniowiecznych struktur budowlanych i odłożonych w ich sąsiedztwie nawarstwień kulturowych. Analiza materiałów zabytkowych w korelacji z kweredną źródeł pisanych pozwoliły na przesunięcie datowania momentu budowy wieży na około połowę XIV stulecia; wykluczono natomiast jednoznacznie możliwość egzystencji zabudowy starszej niż murowany donżon rodu Pałuków. W południowej części zamku rozpoznano nieznane dotąd relikty budynków z XVI-XVIII stulecia, a także wykonane z drewna umocnienie brzegu jeziora Smolary. Badania będą kontynuowane.

*) kolejność abstraktów zgodna z kolejnością wystąpień zamieszczonych w programie konferencji;
nie wszyscy prelegenci nadesłali abstrakty swoich referatów/komunikatów/