Kiedy przed laty udało się w archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu wznowić akcję tłumaczenia dawnych archiwaliów, pisanych po niemiecku i neogotykiem, tłumacze stanęli bezradnie przed tajemniczym słowem „Pletsche”. Wszyscy znali doskonale język niemiecki, ale o takim słowie nie słyszeli, nie pomogło dzieciństwo spędzone w Niemczech.

Sięgnęli więc do słowników ogólnych, archeologicznych i XIX-wiecznych – bez rezultatu Przepytali wszystkich Niemców, z jakimi się spotkali, a potem obowiązek tej kwerendy pozostawili mi „w spadku” – i nic.

Wreszcie zaczęli zgadywać – może to proca?
Ale proca nie pasowała do kontekstu zdania, w jakim wystąpiło słowo „Pletsche”. Wyraz spotkać można było w 2. połowie XIX wieku, często przy opisach materiałów z czasów kultury łużyckiej.

Mijały lata, odpytywanie kolejnych gości niemieckich w sprawie „Pletsche” nie dały rezultatu. Wreszcie słowo pojawiło się znowu przy okazji tłumaczenia inwentarza niemieckiego Towarzystwa Historycznego Prowincji Poznańskiej. Wówczas postanowiłam porównać wpis w inwentarzu z katalogiem, a następnie z konkretnym zabytkiem, leżącym do dziś w muzealnych magazynach – i znów nic. Albo katalog zaginął, albo nie było zabytku.

Wreszcie prawie znalazłam. W jednej z XIX-wiecznych notatek polskich, opisujących zabytki znalezione na cmentarzysku, wymieniono słowo „plećka”.
A więc Pletsche = plećka. Ale co to jest ta „plećka”. W dostępnych mi słownikach takiego słowa nie było.

Wreszcie, kiedy już straciłam nadzieję, notatka w teczce Kępno (wypis z Verhandlungen, 1875, s. 122), wyjaśniła wszystko: „Pletsche (hohe Napf)”, czyli wysoka misa; czyli w każdym razie naczynie w kształcie misy-czary-wazy, zważywszy na dość płynne nazewnictwo w tym czasie.

Dwie dekady poszukiwań nie poszło na marne.

Plećka to nie jedyne słowo, które trudno dzisiaj zrozumieć. Inne, to np. Celt (siekierka), czy Nucleus (rdzeń). Nie wszystkie takie wyrazy znalazły się w słowniku polsko-niemieckim autorstwa J. Kostrzewskiego. Przy tłumaczeniach starych tekstów niemieckich nie słowa są zresztą największym problemem, a hiper-barokowy styl. Czasem, aby oddać sens zdania, poza spójnikami nie można było użyć ani jednego słowa, które byłyby dosłownym przekładem niemieckiego tekstu.

W dawnych dokumentach polskich także nie brak słów, których dzisiaj nie sposób zrozumieć, bądź które zmieniły dzisiaj sens. Dla przykładu przytoczę fragment inwentarza dawnego „Działu kulturno-historycznego Muzeum im. Mielżyńskich Towarzystwa Przyjaciół Nauk”:

Teks ten jest jednocześnie próbką stylu języka, jakim posługiwano się wówczas w archeologii. Dla porównania przytoczę jeden z bardzo naukowych tekstów (autora mogę podać wyłącznie na życzenie autora, ale nie chodzi tu o konkretne nazwisko, a jedynie przykład stylu języka używanego niekiedy w archeologii współczesnej):

„Stosując zasadę eksplifikacji hipotetyczno-dedukcyjnej (ujęcie antypozytywistyczne) (…) możemy rozpatrzone powyżej struktury labilne (ceramika), ujęte jako materialne korelaty kultury, morfologicznie i stylistycznie uważać za wykazujące filiacje z formami należącymi do ludności tzw. kultury wejherowsko-krotoszyńskiej, stanowiące z jednej strony formy przeżytkowe z okresów HC i HD (popielnice nr 2, 3 oraz ich pokrywy z grobu nr 4) koincydentalne z formami z fazy A młodszego okresu przedrzymskiego (misy i pozostałe naczynia wraz z kloszem). Pamiętamy jednak o fakcie, iż w ostatnim czasie, według trendu amerykańskiej antropologii kulturowej, typologia ulega przewartościowaniu i łączona bywa z zachowaniami kulturowymi (…)

Relewantna dla takiego ujęcia klasyfikującego tąże strukturę labilną w obrębie tejże kultury, którą rozumiemy instrumentalistycznie, jako jednostkę taksonomiczną „martwą” – nie denotującą niczego realnego, a więc w opozycji do ujęcia pozytywistycznego (naturalizm metodologiczny), będzie partytatywnie również ontologiczna koncepcja przedmiotu identyfikująca go poprzez jego kontekst, holistycznie, a więc poprzez strukturę stabilną tzn. cmentarzysko, a szczególnie zaś poprzez koincydencję różnych form grobów. Tak więc na podstawie relacji między układem labilnym (ceramika), a układem stabilnym (cmentarzysko), pamiętając o powyższych konstatacjach, możemy omawiane stanowisko datować na fazę A młodszego okresu przedrzymskiego”.

Który styl ładniejszy, każdy może sobie sam ocenić.